หมอลำ มหรสพที่ไม่หยุดนิ่ง

หมอลำเป็นมหรสพที่อยู่ในวิถีชีวิตของชาวอีสานมาอย่างยาวนาน มีความหลากหลายและมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องไม่เคยหยุดนิ่ง ทั้งปรากฏอยู่ในพิธีกรรมต่างๆ และเป็นมหรสพเพื่อความบันเทิง ปัจจุบันถูกพัฒนาให้เข้ากับยุคสมัยและเทคโนโลยีมากขึ้น ที่รู้จักกันอย่างกว้างขวางในนาม “หมอลำซิ่ง”

หมอลำซิ่งมีความเร้าอารมณ์ผู้ฟังวัยรุ่นหนุ่มสาว และผู้ชมทั่วไป มีการแสดงออกทางเพศที่จัดจ้าน ทั้งท่าทาง การแต่งกายและวาทะในการแสดงบนเวทีโดยเน้นความสนุกสนานเอาใจผู้ชม “มีผู้ชม จึงมีหมอลำ” (คำยอดฮิตที่หมอลำหลายๆ คณะมักพูดเมื่อทำการแสดง)

“หมอลำ” หมายถึง ศิลปินพื้นบ้านในภาคอีสานที่ถ่ายทอดวิชาความรู้ต่างๆ ผ่านการ “ลำ” โดยมีแคนเป็นเครื่องดนตรีหลักสำหรับเดินทำนอง อย่างไรก็ดี “หมอลำ” ไม่ใช่วัฒนธรรมของคนอีสานเพียงกลุ่มเดียว แต่เป็นวัฒนธรรมร่วมในแถบอุษาคเนย์ของคนกลุ่มที่พูดภาษาไต / ไทมาอย่างยาวนานแล้ว

จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ โบราณคดีปรากฏภาพสลักบนหน้ากลองทองมโหระทึกที่พบในประเทศเวียดนาม มีลักษณะเป็นภาพคนเป่าแคนและมีท่วงท่าของการขับร้อง ฟ้อนรำ จึงสันนิษฐานว่าหมอลำมีต้นกำเนิดจากหมอขวัญ หมอแคน หมอลำทำขวัญงันเฮือนดี ที่ล้วนเป็นผู้หญิงเมื่อ 2,500 ปีมาแล้ว (อ้างใน สุจิตต์ วงษ์เทศ.2561)

หมอลำในวัฒนธรรมอีสานถือเป็นศิลปวัฒนธรรมที่เก่าแก่ มีการเรียกขานตามสำเนียงของกลุ่มผู้คนในท้องถิ่นต่าง ๆ เช่น ทำนองขอนแก่น ทำนองอุบล ทำนองสารคาม ทำนองกาฬสินธุ์ ฯลฯ และมีประเภทของการลำ เช่น หมอลำพื้น หมอลำเรื่องต่อกลอน หมอลำเพลิน ฯลฯ โดยเนื้อหาสาระส่วนใหญ่เป็นการสอดแทรกหลักคำสอนทางศาสนา ชีวิตประจำวัน เล่าเรื่องราวประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ ตำนานสร้างบ้านแปงเมืองโดยมีการสื่อสารผ่านกลอนลำ คำผญา ที่มีภาษาอ่อนช้อยและสวยงามร้องขับลำเข้าทำนองกับแคนแต่งกายด้วยผ้าซิ่นพื้นเมืองเรียบร้อยตามขนบ“ฟ้อนงาม ลำม่วน”

พัฒนาการหมอลำในกระแสสังคมสมัยใหม่

“สอย สอย พี่น้องฟังสอย นกแตดแต้บินบินข้ามกอไผ่ ผุได๋อยากได้ของใหญ่ ให้ไปซื้อรถสิบล้อ..”

“สอย” หมายถึงการด้นสดหรือมุขปาฐะการหยอกล้อของชาวอีสาน เพื่อสร้างความสนุกสนาน สอนใจและมีลักษณะหยาบโลนเพื่อเบรกอารมณ์ผู้ฟังให้มีการปฏิสัมพันธ์ระหว่างหมอลำและผู้ชมหน้าเวที

หมอลำซิ่งมีต้นกำเนิดมาจาก “หมอลำกลอนซิ่ง” ที่ดัดแปลงมาจากหมอลำกลอนอีกที (ดูใน สุริยา สมุทคุปติ์ และคณะ.2544) โดยมีหมอลำราตรี ศรีวิไล หรือฉายา “ราชินีแห่งลำซิ่ง”ได้มีการนำลำกลอนพื้นบ้านมาปรับเข้ากับเพลงสมัยใหม่มีการประยุกต์เพลงพื้นถิ่นให้เข้ากับเพลงลูกทุ่งกระแสนิยม โดยการนำดนตรีพื้นเมืองดั้งเดิม เช่น พิณ แคน มาปรับใช้ให้เข้ากับดนตรีสากลโดยเพิ่มคีย์บอร์ดไฟฟ้า กีตาร์ เบส กลองชุด แซกโซโฟน และเล่นเพลงร่วมสมัยมากยิ่งขึ้น

“กก ขาขาว ยาวอาดหลาด มักขนาดผู้เฒ่า ผู้บ่าว”

นอกจากนี้อัตลักษณ์หมอลำซิ่งที่คนทั่วไปเข้าใจคือ สาวหมอลำนุ่งสั้น “โป๊ เปลือย” มาคู่กับหมอแคนเอวหวาน และคณะหางเครื่องสาวน้อยแรกรุ่น สื่อสารด้วยวาจาหยาบโลน เล่นตลกโปกฮา ถือเป็นการนำศิลปะพื้นบ้านมาประยุกต์ให้มีชีวิตชีวาตามยุคสมัย

มองในแง่ของงานศิลปะ หมอลำซิ่งก็คือการดัดแปลงและการสร้างสรรค์ผลงานทางการแสดงที่สามารถตอบโจทย์กลุ่มผู้ฟังสมัยใหม่ได้ แต่ในอีกแง่หนึ่งก็ถูกมองว่าเป็นเรื่องของการกลายพันธุ์ของหมอลำดั้งเดิมที่ผิดเพี้ยน อนาจาร สองแง่สองง่าม ยั่วยวนอารมณ์ทางเพศ

หมอลำซิ่งสมัยใหม่มีการปรับตัวสูงเพื่อให้เข้ากับสังคมสมัยใหม่อยู่ตลอดเวลา ทั้งการแต่งกาย เครื่องดนตรี เทคโนโลยีที่ใช้ รวมถึงเพลงที่เล่น ต้องเป็นเพลงที่อยู่ในกระแสสังคมหรือ “เพลงตลาด” บ้างถูกเรียกว่า “ลูกทุ่งหมอลำ”

เพลงลูกทุ่งหมอลำในโลกสมัยใหม่มีเพลงดังติดหูคนทั่วไป เช่น ลูกทุ่งสาวหมอลำ หญิงลี ศรีจุมพล ที่โด่งดังในยุคดิจิทัล ผลงานเพลง “ขอใจเธอแลกเบอร์โทร“ ของเธอมียอดผู้ชมทะลุกว่าร้อยล้านครั้ง ในช่วงปี พ.ศ. 2555 ตัวหญิงลีเองมีการนำอัตลักษณ์ของสาวลูกทุ่งนุ่งสั้น ขาขาว มาปรับเข้ากับเพลงร่วมสมัย กลายเป็นจุดขายทำให้แฟนเพลงที่เป็นคนอีสานและคนทั่วไปรู้จักหญิงลีไปแล้วทั่วประเทศ

หมอลำในโลกสมัยใหม่สะท้อนภาพของคนอีสานที่ต้องปรับตัว ดิ้นรน เพื่อปัจจัยทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะกับกลุ่มแรงงานพลัดถิ่น นอกจากบนเวทีในท้องถิ่นตนเองแล้ว ปัจจุบันยังพบวงดนตรีหมอลำซิ่งของอีสานข้ามแดนเข้ามาเปิดคอนเสิร์ตในเมืองใหญ่อย่างไม่ว่างเว้น

ชวนดูสิมถิ่นชุมชนหมอลำตำบลสาวะถี

ผลงานของศิลปินลูกทุ่งหมอลำที่เราในฐานะผู้เสพผลงานทั้งหลายมักคุ้นชินกับการแสดงสดบนเวทีใหญ่ มีไฟ แสง สี สวยงาม หรือหากจะฟังเพลง ชมการแสดงของเหล่าหมอลำก็แสนจะสะดวกโดยการรับชมรับฟังผ่านอินเตอร์เน็ตหรือทีวี ผู้เขียนขอแนะนำสถานที่ท่องเที่ยวชุมชนเล็กน้อยเพื่อเปลี่ยนบรรยากาศ ไปดู “บ้านหมอลำ” ในจังหวัดขอนแก่น

ตำบลสาวะถี อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น ห่างจากตัวเมืองขอนแก่นประมาณ 20 กิโลเมตร มีโบราณสถานที่ทรงคุณค่าของชุมชนคือ “สิม” หรือ พระอุโบสถวัดไชยศรี ซึ่งเป็นสิมทึบแบบงานช่างท้องถิ่นพื้นบ้านอีสานที่ได้รับอิทธิพลจากช่างญวน สร้างก่อนปี พ.ศ. 2408

สิมหลังนี้มีจุดเด่นคือ “ฮูปแต้ม” หรือจิตรกรรมฝาผนังที่นอกจากจะเล่าเรื่องราวพุทธประวัติแล้ว ยังเล่าเรื่องราววรรณกรรมพื้นบ้าน เรื่องพระเวสสันดรชาดก สินไซ หรือ สังข์ศิลป์ชัยซึ่งเรื่องราวของสินไซถูกเล่าเรื่องและผลิตซ้ำผ่านหมอลำมาอย่างยาวนาน

ตำบลสาวะถีเป็นถิ่นของหมอลำที่มีชื่อเสียงแห่งหนึ่งในภาคอีสานและถือว่าเป็นต้นกำเนิดของหมอลำทำนองขอนแก่น หมอลำที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักได้แก่ หมอลําโสภา พลตรี ซึ่งเป็นหมอลำที่เข้ามามีบทบาททางการเมืองจนถูกจับกุมในข้อหากบฏ หรือที่รู้จักกันในนาม “กบฏผู้มีบุญ” และเสียชีวิตในปี พ.ศ. 2485

นอกจากนี้ยังมีคณะหมอลำที่สืบทอดมาจวบจนปัจจุบันคือคณะหมอลำระเบียบวาทะศิลป์ เป็นหมอลำคณะใหญ่ที่มีชื่อเสียงในวงกว้าง รวมถึงมีกลุ่มเด็กและเยาวชน “หมอลำหุ่นสินไซน้อย 100 ปี” ซึ่งเป็นเด็กรุ่นใหม่จากโรงเรียนบ้านสาวะถี (สาวัตถีราษฎร์รังสฤษฏิ์)ที่ทำให้หมอลำพื้นบ้านมีชีวิตชีวาไปอีกแบบ มีความน่าสนใจในความสร้างสรรค์และการนำศิลปวัฒนธรรมที่เป็นของเก่าแก่ของชุมชนมานำเสนอในรูปแบบที่แปลกใหม่ออกไป

อ้างอิง

มัณฑนา ชอุ่มผล. สดจากเยาวชน : คณะหมอลำหุ่น สินไซน้อยร้อยปี. ข่าวสดออนไลน์ เข้าถึงเมื่อวันที่ 1 มิถุนายน 2563 https://www.khaosod.co.th/lifestyle/news_1335949

สิทธิศักดิ์ จำปาแดง และคณะ. (2558). หมอลำ. (ออนไลน์). สืบค้นจาก :

http://ich.culture.go.th/index.php/th/data-collecting-project/511 [26 มีนาคม 2563]

สุจิตต์ วงษ์เทศ.‘หมอลำ’ โกอินเตอร์ มีรากเหง้าหลายพันปีมาแล้ว. มติชนออนไลน์ เผยแพร่เมื่อ วันที่ 28 กันยายน 2561เข้าถึงเมื่อ 20 มีนาคม 2563 https://www.matichon.co.th/prachachuen/daily-column/news_1151876

สุริยา สมุทคุปติ์ และคณะ .2544. คนซิ่งอีสาน : ร่างกาย กามารมณ์ อัตลักษณ์ และเสียงสะท้อนของคนทุกข์ในหมอลำซิ่งอีสาน. มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี นครราชสีมา

Gallery

Guide ใกล้ : Application คู่ใจคนชอบท่องเที่ยวตัวจริง

Guide ใกล้ เหมือนมีไกด์ไว้ใกล้ตัว
Application นี้จะช่วยแนะนำว่า ตำแหน่งรอบตัวเรามีที่เที่ยว ร้านอาหาร ร้านขายของ ที่พัก หรือสถานที่จุดใดน่าแวะไปสัมผัส ชิม ช็อป แชะ แชร์ พร้อมกิจกรรมเด่นประจำเดือน แผนที่ลงจุดใช้งานง่าย ดูสนุกและสะดวก แค่ดูภาพสวยๆ ก็อยากไปแล้ว

Writer/ Photographer

จารุวรรณ ด้วงคำจันทร์

Relate Place

Travel

คิดถึง…พ่อหลวง ซแรย์ อทิตยา โรงเรียนชาวนา ตามรอยเท้าพ่อ

“ซแรย์ อทิตยา” เป็นภาษาเขมรท้องถิ่น แปลว่า “นาของพระเจ้าหลานเธอพระองค์เจ้าอทิตยาทรกิติคุณ”

Travel

อยุธยามุมใหม่….อยากให้คุณได้มาสัมผัส

จำได้ไหม…คุณไปเที่ยวอยุธยาครั้งล่าสุดเมื่อไหร่? วันนี้นายรอบรู้จะพาคุณกลับไปเที่ยวอยุธยาเมืองมรดกโลกที่ใครหลายคนเคยไปเยือนมาแล้วหลายครั้ง แต่คราวนี้เราจะพาคุณไปในเส้นทางใหม่ที่สามารถเที่ยวครบจบในวันเดียว

News

พักผ่อนในเชียงใหม่สุดคุ้มกับแพ็คเกจ “พัก 3 จ่าย 2” ที่พาร์คโบโร่ ซิตี้ รีสอร์ต และ นอร์ธ ฮิล ซิตี้ รีสอร์ท

โปรโมชั่นพิเศษสำหรับนักเดินทางท่องเที่ยวที่กำลังมองหาสถานที่พักผ่อนสะดวกสบายหรูหราในจังหวัดเชียงใหม่
แพ็คเกจสเตย์เคชั่นสุดคุ้ม “พัก 3 จ่าย 2” ในสองโรงแรมสองสไตล์ให้เลือกพร้อมสิทธิพิเศษมากมาย ในราคาเริ่มต้นเพียงคืนละ 3,200 บาทต่อคืนเท่านั้น

Travel

ตามหา “ความเป็นไทย” แบบสนุกและทันสมัยที่- มิวเซียมสยาม

ครุฑเป็นของไทยหรือเปล่า ผัดกะเพราล่ะ ใช่ไหม แล้วนางกวัก ที่ต้องบูชาด้วยน้ำหวานสีแดงล่ะ?
ใครที่อยากค้นหาคำตอบว่าข้าวของรอบตัวชิ้นไหนเป็นของไทยแท้ และ อะไรคือความเป็นไทย ให้ตรงไปที่มิวเซียมสยาม หรือพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้ สถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้แห่งชาติ ในย่านท่าเตียน กรุงเทพมหานคร ได้เลย