“สะเร็นน่า” น่าดู วิถีชาวกูย หมู่ บ้านช้าง งานช้างสุรินทร์

วิถีชาวกูย

กลุ่มชาวกวยที่เรียกตนเองว่า “กวยตำแร็ย” (กวยช้าง) นับถือผีปะกำ ต้องแสดงความเคารพและถือปฏิบัติเหมือนถือปฏิบัติศีล ๕ แต่มีข้อห้ามและข้อปฏิบัติหลายข้อมากกว่า โดยเฉพาะตอนเข้าปะกำต้องถือโดยเคร่งครัด ทั้งผู้ออกจับช้างป่า และคนในครอบครัวที่อยู่ทางบ้านก็ต้องปฏิบัติโดยเคร่งครัดเช่นกัน

ปัจจุบันไม่มีการออกจับช้างป่าแถบทิวเขาพนมดงรักและป่าแถบชายแดนไทย-กัมพูชาเหมือนในอดีตอีกแล้ว แต่ยังคงมีหมอช้างอาวุโสที่สืบทอดภูมิปัญญาวิชาคชศาสตร์ท้องถิ่นและมีชีวิตอยู่

ข้อมูลประวัติศาสตร์มหาดไทยส่วนภูมิภาคของจังหวัดสุรินทร์ ระบุว่า “ราวปี พ.ศ. ๒๓๐๒ พระยาช้างเผือกของพระที่นั่งสุริยามรินทร์ (พระเจ้าเอกทัศน์) ได้แตกโรงหนีจากรุงศรีอยุธยามาทางทิศตะวันออก ทรงโปรดเกล้าฯ ให้สองพี่น้องคุมไพร่พล ๓๐ นายออกติดตามเอาพระยาช้างเผือกคืน ครั้งนั้น หัวหน้าชาวส่วย (เชียงสี เชียงปุม เชียงฆะ เชียงขัน เชียงสง เชียงไชย) ได้ช่วยกันจับเอาพระยาช้างเผือกถวายคืนและได้รับปูนบำเหน็จความดีความชอบ เป็นเจ้าเมืองปกครองคนในชุมชนของตน”

หลักฐานชิ้นนี้ทำให้เราทราบว่าบรรพชนของชาวสุรินทร์มีความสามารถในการจับช้างและเป็นชาวส่วย (เรียกว่า กวย หรือ กูย ก็ได้) ซึ่งความรู้ความสามารถนี้ได้สืบทอดมาถึงปัจจุบัน จนกลายเป็นงานแสดงช้างที่โด่งดังไปทั่วโลก

และเมื่อพูดถึงสุรินทร์ว่าเป็นถิ่นช้างใหญ่ คนทั่วไปอาจเข้าใจว่า สุรินทร์มีช้างอยู่เต็มจังหวัด แต่ในความเป็นจริงแล้วจะมีอยู่เฉพาะแถบลุ่มน้ำมูลของชาวกวยบ้านตากลางเท่านั้น

การเซ่นบวงสรวงผีปะกำ จะกระทำก็ต่อเมื่อมีการออกไป (แสดง) คล้องช้าง คนในตระกูลแต่งงาน หรือกิจกรรมอื่นๆ ที่คนในตระกูลจัดให้มีขึ้น

ผู้ที่สนใจศึกษาเรียนรู้วิถีชาวกูย วิถีหมอช้าง สามารถพบปะพูดคุยกับหมอช้างที่มีประสบการณ์ หรือชมนิทรรศการที่ศูนย์คชศึกษา และการแสดงของช้าง ได้ที่หมู่บ้านช้างบ้านตากลาง ตำบลกระโพ อำเภอท่าตูม จังหวัดสุรินทร์ได้ทุกวัน

ศาลปะกำ

เป็นเสมือนเทวาลัยที่สิงสถิตของวิญญาณบรรพบุรุษและผีปะกำ ชั้นบนเป็นที่เก็บหนังปะกำและวัสดุอื่นๆ ที่ใช้ในการคล้องช้างป่า ชั้นล่างใช้เป็นที่นั่งบริกรรมคาถาของหมอใหญ่และทายาทสายตรง

การบวงสรวงผีปะกำเป็นเสมือนการบอกสิ่งศักดิ์สิทธิ์ให้ช่วยอำนวยพรให้กิจกรรมต่างๆ ที่จะทำบรรลุความสำเร็จ

หนังปะกำ ทำด้วยหนังควายตัวผู้สีดำ พันเป็นเกลียว ๓ เส้น (ห้ามีรอยต่อ) หนังปะกำเส้นหนึ่งๆ จะมีความยาวประมาณ ๓๐-๔๐ เมตร

งานช้างสุรินทร์

จังหวัดสุรินทร์มีงานประจำปีคือ งานแสดงช้าง หรืองานช้างสุรินทร์ ซึ่งจัดขึ้นในช่วงกลางเดือนพฤศจิกายนติดต่อกันหลายวัน

กิจกรรมหลักมี ๔ วัน คือ วันแรกเป็นวันแห่รถตกแต่งอาหารช้าง วันที่สอง คือวันแห่ช้างเข้าเมืองและเลี้ยงอาหารช้างที่บริเวณอนุสาวรีย์พระยาสุรินทร์ภักดีศรีณรงค์จางวาง และอีกสองวันจะจัดตรงกับวันหยุดเสาร์-อาทิตย์ เป็นวันชมการแสดงช้าง ณ สนามแสดงช้างจังหวัดสุรินทร์

ในวันที่มีการแสดงช้างนั้น จะประกอบด้วยการแสดงของช้างราว ๗-๘ ฉาก อาทิเช่น ชุดโขลงช้าง พิธีเซ่นผีปะกำ การโพนช้างและการฝึกช้างป่า ช้างทำงาน และการละเล่นของช้าง ประเพณี วัฒนธรรมของส่วยหรือชนชาวกูย ขบวนช้างแห่นาค ช้างแข่งขันกีฬา ช้างเตะตะกร้อ ช้างชกมวย

ฉากสำคัญ คือการจัดขบวนพยุหยาตราทัพและการชนช้างของพระมหากษัตริย์ในอดีต ซึ่งเป็นฉากที่ยิ่งใหญ่ที่สุด ประกอบด้วยผู้แสดงนับพัน การแต่งกายก็สมจริงทำให้เป็นที่ตื่นตาตื่นใจกับนักท่องเที่ยวที่เข้าชมเป็นอย่างมาก

การจัดงานช้างสุรินทร์เริ่มขึ้นที่ว่าการอำเภอท่าตูมในปี ๒๕๐๓-๒๕๐๔ และกลายเป็นงานประจำปีของชาติ และจัดที่อำเภอเมืองสุรินทร์ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๐๕ ถึงปัจจุบัน