ศิลปะบนผนังถ้ำของผู้คนในยุคก่อนประวัติศาสตร์ กว่า 3,000 ปีมาแล้ว ณ ถ้ำประทุน บนเขาปลาร้า อุทัยธานี

จากพื้นราบสู่ผาหินสูงบน “เขาปลาร้า”

เขาปลาร้า ภูเขาปันเขตแดนอำเภอลานสักกับอำเภอหนองฉาง จังหวัดอุทัยธานี ยอดสูงสุดของเขาสูงกว่าระดับน้ำทะเลปานกลาง 597 เมตร แต่เป้าหมายของเราในครั้งนี้ไม่ใช่การพิชิตยอดเขาปลาร้า แต่เป็นการปีนเขาระยะทางประมาณ 1,300 เมตร จากพื้นราบที่ต้องใช้ระยะเวลาเดินเท้ากว่า 2 ชั่วโมงจึงจะถึงจุดหมาย “ถ้ำประทุน” ซึ่งเป็นชื่อที่ชาวบ้านเรียกขานกันตามลักษณะ ที่มีแนวโค้งของเพดาน ผนังคล้ายกับประทุนเรือ 

เมื่อขึ้นไปถึงเป้าหมายที่ทำให้เรามีความมานะบากบั่นมุ่งตรงมาถึงคือ “ภาพเขียนสีก่อนประวัติศาตร์” ศิลปะจากถ้ำโดยฝีมือมนุษย์อายุกว่า 3,000 ปี บนชะโงกผา ทำให้ความเหนื่อยล้าระหว่างทางหายไปทันที

1
เขาปลาร้า จังหวัดอุทัยธานี
บัตรค่าบริการของสำนักงานเขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน กรมอุทยานแห่งชาติ
คุณวิชา สายบัวนาม เจ้าหน้าที่ประชาสัมพันธ์ สำนักงานเขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน กรมอุทยานแห่งชาติ

พี่วิชา สายบัวนาม คนพื้นที่และเจ้าหน้าที่ประชาสัมพันธ์ เขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน รับหน้าที่เป็นไกด์นำทาง ให้ข้อมูลและรักษาความปลอดภัยพวกเราตลอดทั้งทริป พาเราเดินตามเส้นทางที่ทางกรมอุทยานฯ เปิดให้นักท่องเที่ยวและผู้สนใจขึ้นได้

“ทางนี้เป็นทางเดียว และดีที่สุด” พี่วิชากล่าว

พี่วิชาเล่าเรื่องราวตำนานที่มาของชื่อเขาปลาร้าในมุมมอง “คนใน” ท้องถิ่น ไว้ว่า

“เมื่อก่อนชาวบ้านใช้เกวียนเทียมควายเดินทางหาปลาผ่านภูเขาลูกนี้ พอได้ปลาจำนวนตามที่ต้องการแล้วก็เดินทางกลับ ระหว่างเดินทางกลับมาถึงบริเวณนี้ปลาก็ส่งกลิ่น เลยแวะค้างคืนแล้วนำปลามาหมักทำปลาร้าตรงบริเวณเขาลูกนี้  และอีกหนึ่งตำนานกล่าวว่า บริเวณเขาปลาร้าลูกนี้มีสัตว์ป่าชุกชุมมาก พรานผู้ล่าสัตว์ป่าจะขึ้นไปล่าสัตว์ป่าต้องนำปลาร้าขึ้นไหว้บอกเจ้าที่เจ้าทางเจ้าป่าเจ้าเขา”

5
ระหว่างทางเมื่อเข้าใกล้จุดหมาย

ภาพเขียนสีโบราณ ศิลปะบนผนังถ้ำประทุน

ศิลปะถ้ำ (Cave art / rock art) คือภาพที่เกิดขึ้นจากการวาดเป็นเส้นสี หรือการบันทึกร่องรอยบนหิน โดยมากพบอยู่บริเวณถ้ำ เพิงผา ผนังหิน หรือหินขนาดใหญ่  สำหรับเขาปลาร้าแห่งนี้เป็นภูเขาหินปูนที่อยู่ทางด้านทิศตะวันตกของจังหวัดอุทัยธานี พบภาพเขียนสีที่ชะโงกผาของถ้ำประทุน โดยนายโม่ ตามประวัติเล่าว่าเป็นชาวอีสานที่เข้ามาหากินเป็นนายพรานอยู่แถบนี้

ต่อมามีผู้สนใจทั้งในท้องถิ่นและนักโบราณคดีได้มีการขึ้นไปสำรวจและเก็บข้อมูล นอกจากจะพบภาพเขียนสีที่ตั้งเด่นตระหง่านอยู่เบื้องหน้ามานับพันปีแล้ว ยังพบขวานหินขัด เศษภาชนะดินเผา จึงมีการสันนิษฐานจากหลักฐานทั้งหมดรวมกันว่า ภาพเขียนสีนี้น่าจะมีอายุราว 5,000 – 3,000 ปีมาแล้ว

ภาพเขียนสีที่ถ้ำประทุนแห่งนี้เป็นภาพเขียนด้วยสีดำ แดง และแดงเข้ม ปรากฏภาพกว่า 40 ลักษณะ ทั้งสมบูรณ์และไม่สมบูรณ์ โดยส่วนใหญ่เป็นภาพคนในกิริยาท่าทางต่างๆ เช่น ท่าร่ายรำ กระโดดโลดเต้นในการร่วมพิธีกรรมบางอย่างและมีภาพคล้ายคนตั้งท้องกำลังทำท่าฟ้อนรำ

6
ภาพเขียนสีก่อนประวัติศาสตร์บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า จังหวัดอุทัยธานี
ภาพคนจูงวัวเพื่อไปประกอบพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า
ภาพสัตว์ต่างๆ เช่า ไก่ เต่า กบ และคล้ายคนตั้งท้อง บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า

นอกจากคนแล้วยังพบภาพสัตว์หลายชนิด เช่น สุนัข ไก่ เต่า กบ วัว ควาย กระทิง ฯลฯ ล้วนแต่มีความสัมพันธ์กับกิจกรรมของมนุษย์ ที่มีการตั้งถิ่นฐานแบบถาวรในรูปแบบของสังคมเกษตรกรรม เป็นกิจกรรมที่ถูกตีความว่าสัตว์ต่างๆ ในภาพถูกใช้ในพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ของชุมชนมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์  เพราะมีการตกแต่งในส่วนของลำตัววัวด้วยลวดลายสวยงาม จึงสันนิษฐานได้ว่าไม่น่าจะเป็นการจำลองภาพของใช้แรงงานสัตว์เหล่านี้เพียงอย่างเดียว โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากภาพคนจูงวัว ไถนา และมีขบวนแห่ จึงทำให้เข้าใจได้ว่าเป็นพิธีกรรมที่สำคัญในสังคมเกษตรกรรม อาจจะมีความหมายคล้ายกับพิธีแรกนา หรือพืชมงคลที่มีการประกอบพิธีสืบมาจนถึงปัจจุบัน 

การปรากฏภาพสุนัขและคนบนผนังถ้ำประทุน ซึ่งพบบ่อยในกลุ่มภาพเขียนสีก่อนประวัติศาสตร์ในที่อื่นๆ สัมพันธ์ตำนานและคติความเชื่อเกี่ยวกับสุนัขนี้ว่าเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์มาตั้งแต่บรรพกาล เชื่อว่าสุนัขนั้นนำพันธุ์ข้าวจากฟ้ามาให้คนปลูกกินเป็นอาหาร และยืนยันถึงการนำสุนัขมาเป็นสัตว์เลี้ยงนับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

รายละเอียดของภาพเขียนสีถ้ำประทุน บนเขาปลาร้าแห่งนี้ยังมีอีกมาก รอคอยให้มนุษย์ยุคปัจจุบันอย่างพวกเราเข้าไปตีความ จากหลักฐานอันเป็นที่ประจักษ์ของคนยุคก่อนได้บันทึกเอาไว้ ว่าที่แห่งนี้เคยมีความสำคัญในอดีต ปรากฏความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และอำนาจเหนือธรรมชาติ รวมถึงสะท้อนสภาพแวดล้อมที่มีอยู่ขณะนั้น อาจจะเป็นต้นกำเนิดของภาพเขียนเล่าเรื่องราวต่างๆ ซึ่งในสมัยต่อมาพบตามวัดวาหรือสถานที่สำคัญ เช่น จิตรกรรมฝาผนังภายในโบสถ์ วิหาร เป็นต้น

ภาพคนร่ายรำพร้อมด้วยสัตว์เลี้ยง บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า
จากที่ราบถึงถ้ำประทุน

เตรียมตัวอย่างไรดีกับการขึ้นไป

ประสบการณ์ตรงจากผู้เขียนเองไปเยือนพื้นที่นี้มากกว่าสองครั้ง ครั้งที่สามจึงได้ขึ้นไปถึงถ้ำประทุน เนื่องจากครั้งก่อนๆ ไม่ได้เตรียมความพร้อมเท่าที่ควร เพื่อให้ไม่เสียเที่ยวหากต้องการขึ้นไปชมภาพเขียนสีก่อนประวัติศาสตร์  ท่านที่สนใจต้องไปถึงก่อนเวลา 9.00 น. เพราะอากาศยังเย็นสบายอยู่ ทางที่ดีควรติดต่อกับเจ้าหน้าที่เขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุนไว้ก่อน เพื่อให้เจ้าหน้าที่จัดหาคนพาเราขึ้นไป มีค่าธรรมเนียมเข้าชม และต้องแจ้งชื่อ เบอร์ติดต่อ และจำนวนคน ณ จุดลงทะเบียน

ควรไปเป็นหมู่คณะเพื่อความปลอดภัย และครั้งนี้พวกเราขึ้นไปทั้งหมด 4 คน รวมเจ้าหน้าที่ที่ดูแลพวกเราเป็นอย่างดี คำแนะนำหลักๆ คือ เตรียมความฟิตของร่างกาย แต่งกายให้มิดชิด สะดวกแก่การเคลื่อนไหว ที่สำคัญมากคือรองเท้าต้องพร้อมสำหรับการปีนป่าย เดินเขา เตรียมน้ำและอาหารให้เพียงพอ เพราะเราต้องใช้เวลาเดินทางบนที่สูงชันกว่า 4 ชั่วโมง หนทางไกลที่แสนลำบาก ถึงจุดหมายจึงรู้ว่ามันคุ้มค่าแค่ไหน เมื่อเห็นศิลปะถ้ำที่เพิงผาจะทำให้เราหายเหนื่อยเอง

ขอขอบคุณ

  • คุณวิชา สายบัวนาม เจ้าหน้าที่ประชาสัมพันธ์ สำนักงานเขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน กรมอุทยานแห่งชาติ
  • เพื่อนร่วมทริป “รวมพลคนเรียนมานุษยวิทยา” ทุกคน ทั้งที่ได้ขึ้นและไม่ได้ขึ้น

อ้างอิง

อมรา ศรีสุชาติ เรียบเรียง.2533.ศิลปะถ้ำเขาปลาร้า อุทัยธานี.กรมศิลปากร

อพิสิทธิ์ ธีระจารุวรรณ.2549.รูปเขียนดึกดำบรรพ์ “สุวรรณภูมิ” 3000 ปีมาแล้ว ต้นแบบงานช่างเขียนปัจจุบัน.ศิลปวัฒนธรรมฉบับพิเศษ.มติชน

Share on facebook
Share on twitter
Share on pinterest

Info

เขาปลาร้า

ที่ตั้ง ต. ทุ่งนางาม อ. ลานสัก จ. อุทัยธานี

โทร 056 989 127

Previous
Next

Guide ใกล้ : Application คู่ใจคนชอบท่องเที่ยวตัวจริง

Guide ใกล้ เหมือนมีไกด์ไว้ใกล้ตัว
Application นี้จะช่วยแนะนำว่า ตำแหน่งรอบตัวเรามีที่เที่ยว ร้านอาหาร ร้านขายของ ที่พัก หรือสถานที่จุดใดน่าแวะไปสัมผัส ชิม ช็อป แชะ แชร์ พร้อมกิจกรรมเด่นประจำเดือน แผนที่ลงจุดใช้งานง่าย ดูสนุกและสะดวก แค่ดูภาพสวยๆ ก็อยากไปแล้ว

Writer/ Photographer

จารุวรรณ ด้วงคำจันทร์

จารุวรรณ ด้วงคำจันทร์

Relate Place

News

NUSA เปิดตัว “Miracle Cannabis Land” ดินแดนแห่งพืชมหัศจรรย์ เดินหน้ากลยุทธ์ธุรกิจใหม่เพื่อพลิกโฉม เลเจนด์ สยาม พัทยา

พัทยา จ.ชลบุรี บริษัท ณุศาศิริ จำกัด (มหาชน) จับมือ บริษัท CSR ทุ่ม 1,700 ล้าน ร่วมพัฒนา เลเจนด์ สยาม พลิกกลยุทธ์ ปั้นโมเดลธุรกิจใหม่ Medical Technology ปรับโฉม Lagend siam สู่การเป็นเมืองมหัศจรรย์กัญชา “Miracle Cannabis Land” ที่มีศักยภาพและความพร้อมในการเป็น Cannabis Destination ทั้งด้านการท่องเที่ยว การแพทย์ทางเลือก เริ่มตั้งแต่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ จากปลูก สู่การสกัด และการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ เป็นศูนย์การเรียนรู้ กัญชง กัญชา ของโลก

Travel

มองเพลง “ไทบ้าน” อีสานผ่าน “อีเกิ้งเหลือง” คนทำซาวด์ท้องถิ่นร่วมสมัย

ช่วง 5 – 10 ปีมานี้ ในขณะที่เพลงจากท้องถิ่นอื่นๆ ได้เบาบางลงไปในกระแสเพลงหลักทั้งวิทยุ โทรทัศน์ และในอินเตอร์เน็ต แต่เพลงจากอีสานกลับโด่งดังขึ้นมาเป็นพลุแตก บางคนถือว่าดังได้ข้ามคืนมียอดผู้ชมกว่าล้านครั้ง กลายเป็นศิลปินหน้าใหม่ในวงการเพลงไทยเลยก็ไม่น้อย และก่อกำเนิดค่ายเพลงอีสานทั้งใหญ่น้อยมากมาย มีค่ายเพลงและสตูดิโอที่โด่งดังเป็นที่รู้จัก เช่น  ค่ายเซิ้งมิวสิค ที่โด่งดังจากการทำหนังไทบ้านเดอะซีรี่ย์, คืนถิ่น สตูดิโอ,ภูไทเร็คคอร์ด ฯลฯ กลุ่มคนทำเพลงเหล่านี้สร้างมิติใหม่แห่งวงการเพลงอีสาน ขยายวงกว้างขึ้นไปสู่ระดับวงการเพลงไทยที่ไม่ใช่แค่ความดังระดับท้องถิ่นเฉพาะกลุ่มอีกต่อไป ศิลปินบางคนมีงานแทบทุกวันหรือมีงานวันละหลายงานซึ่งงานที่ไปทัวร์คอนเสิร์ตไม่ใช่เพียงแค่ในดินแดนที่ราบสูงอีสานบ้านเฮา แต่เป็นงานที่ไปนอกพื้นที่โดยเฉพาะในกรุงเทพฯ การทำเพลงอีสานร่วมสมัยจึงไม่ใช่การทำฟังกันเองอีกต่อไป เพลงอีสานสมัยใหม่จึงมีความหลากหลาย ทั้งท่วงทำนอง เนื้อหา โดยเฉพาะเรื่องของดนตรี เครื่องดนตรีอีสานในมุมมองที่แตกต่าง

Coffee

Bangkok Story ร้านกาแฟของวันวาน

Bangkok Story คาเฟ่เล็กๆ ที่ให้ความรู้สึกอบอุ่น เป็นกันเอง และเหมือนได้เข้ามาในร้านกาแฟสมัยที่คุณปู่คุณย่าชอบมานั่งจิบกาแฟ กินอาหารเช้า อ่านหนังสือพิมพ์ และพูดคุยกันท่ามกลางกลิ่นกาแฟหอมอบอวล ร้านตกแต่งด้วยโทนสีขาว-สีเหลืองไข่ไก่สบายตา ประตูหน้าต่างเป็นไม้แบบเก่าทั้งหมด ทั้งยังมีขวดโหลใส่ของแห้งตกแต่งผนังร้าน ชวนให้รู้สึกถึงบรรยากาศร้านขายของในยุคก่อน เลือกที่นั่งได้แล้ว ทางร้านจะเสิร์ฟชุดน้ำชาจีนร้อนๆ เป็นการต้อนรับ มีขนมขาไก่ใส่ไว้ในโหลแก้วให้ลูกค้าตักชิมได้ฟรีไม่คิดเงิน ที่นี่นอกจากจะเป็นร้านกาแฟ ชั้นบนยังเปิดเป็นโฮสเทลด้วย สนนราคาค่าเช่าพักคืนละ 650 บาทเท่านั้น คุณสรรภพ พูลสุวรรณ หรือคุณโจ้ เจ้าของร้าน เปิดบริการห้องพักโฮสเทลอย่างเดียว แล้วลูกค้าที่ส่วนใหญ่เป็นชาวต่างชาติชอบไปกินอาหารสตรีตฟู้ด บางร้านถ้าปรุงไม่สะอาด กินแล้วก็ป่วย

News

เปิดประสบการณ์ ‘เดินดีที่กุฎีจีน’ กับ “วีรพร นิติประภา” และ 2 วิทยากร “ธีรนันต์ ช่วงพิชิต – บุญยนิธย์ สิมะเสถียร” รับปีหมู

ในช่วงที่ใครๆ ก็กำลังฉลองปีใหม่ นิตยสาร a day(อะเดย์) ร่วมกับศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (UddC) ชวนย้อนอดีตไปในทริป ‘เดินดีที่กุฎีจีน’ ทริปเดินสำรวจชุมชนกุฎีจีน ที่อบอวลด้วยประวัติศาสตร์กว่า 200 ปี และเป็นฉากหลังของบางส่วนในหนังสือรางวัลซีไรต์ ‘พุทธศักราชอัสดงกับทรงจำของทรงจำของแมวกุหลาบดำ’ ของ แหม่ม–วีรพร นิติประภา