ศิลปะบนผนังถ้ำของผู้คนในยุคก่อนประวัติศาสตร์ กว่า 3,000 ปีมาแล้ว ณ ถ้ำประทุน บนเขาปลาร้า อุทัยธานี

จากพื้นราบสู่ผาหินสูงบน “เขาปลาร้า”

เขาปลาร้า ภูเขาปันเขตแดนอำเภอลานสักกับอำเภอหนองฉาง จังหวัดอุทัยธานี ยอดสูงสุดของเขาสูงกว่าระดับน้ำทะเลปานกลาง 597 เมตร แต่เป้าหมายของเราในครั้งนี้ไม่ใช่การพิชิตยอดเขาปลาร้า แต่เป็นการปีนเขาระยะทางประมาณ 1,300 เมตร จากพื้นราบที่ต้องใช้ระยะเวลาเดินเท้ากว่า 2 ชั่วโมงจึงจะถึงจุดหมาย “ถ้ำประทุน” ซึ่งเป็นชื่อที่ชาวบ้านเรียกขานกันตามลักษณะ ที่มีแนวโค้งของเพดาน ผนังคล้ายกับประทุนเรือ 

เมื่อขึ้นไปถึงเป้าหมายที่ทำให้เรามีความมานะบากบั่นมุ่งตรงมาถึงคือ “ภาพเขียนสีก่อนประวัติศาตร์” ศิลปะจากถ้ำโดยฝีมือมนุษย์อายุกว่า 3,000 ปี บนชะโงกผา ทำให้ความเหนื่อยล้าระหว่างทางหายไปทันที

1
เขาปลาร้า จังหวัดอุทัยธานี
บัตรค่าบริการของสำนักงานเขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน กรมอุทยานแห่งชาติ
คุณวิชา สายบัวนาม เจ้าหน้าที่ประชาสัมพันธ์ สำนักงานเขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน กรมอุทยานแห่งชาติ

พี่วิชา สายบัวนาม คนพื้นที่และเจ้าหน้าที่ประชาสัมพันธ์ เขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน รับหน้าที่เป็นไกด์นำทาง ให้ข้อมูลและรักษาความปลอดภัยพวกเราตลอดทั้งทริป พาเราเดินตามเส้นทางที่ทางกรมอุทยานฯ เปิดให้นักท่องเที่ยวและผู้สนใจขึ้นได้

“ทางนี้เป็นทางเดียว และดีที่สุด” พี่วิชากล่าว

พี่วิชาเล่าเรื่องราวตำนานที่มาของชื่อเขาปลาร้าในมุมมอง “คนใน” ท้องถิ่น ไว้ว่า

“เมื่อก่อนชาวบ้านใช้เกวียนเทียมควายเดินทางหาปลาผ่านภูเขาลูกนี้ พอได้ปลาจำนวนตามที่ต้องการแล้วก็เดินทางกลับ ระหว่างเดินทางกลับมาถึงบริเวณนี้ปลาก็ส่งกลิ่น เลยแวะค้างคืนแล้วนำปลามาหมักทำปลาร้าตรงบริเวณเขาลูกนี้  และอีกหนึ่งตำนานกล่าวว่า บริเวณเขาปลาร้าลูกนี้มีสัตว์ป่าชุกชุมมาก พรานผู้ล่าสัตว์ป่าจะขึ้นไปล่าสัตว์ป่าต้องนำปลาร้าขึ้นไหว้บอกเจ้าที่เจ้าทางเจ้าป่าเจ้าเขา”

5
ระหว่างทางเมื่อเข้าใกล้จุดหมาย

ภาพเขียนสีโบราณ ศิลปะบนผนังถ้ำประทุน

ศิลปะถ้ำ (Cave art / rock art) คือภาพที่เกิดขึ้นจากการวาดเป็นเส้นสี หรือการบันทึกร่องรอยบนหิน โดยมากพบอยู่บริเวณถ้ำ เพิงผา ผนังหิน หรือหินขนาดใหญ่  สำหรับเขาปลาร้าแห่งนี้เป็นภูเขาหินปูนที่อยู่ทางด้านทิศตะวันตกของจังหวัดอุทัยธานี พบภาพเขียนสีที่ชะโงกผาของถ้ำประทุน โดยนายโม่ ตามประวัติเล่าว่าเป็นชาวอีสานที่เข้ามาหากินเป็นนายพรานอยู่แถบนี้

ต่อมามีผู้สนใจทั้งในท้องถิ่นและนักโบราณคดีได้มีการขึ้นไปสำรวจและเก็บข้อมูล นอกจากจะพบภาพเขียนสีที่ตั้งเด่นตระหง่านอยู่เบื้องหน้ามานับพันปีแล้ว ยังพบขวานหินขัด เศษภาชนะดินเผา จึงมีการสันนิษฐานจากหลักฐานทั้งหมดรวมกันว่า ภาพเขียนสีนี้น่าจะมีอายุราว 5,000 – 3,000 ปีมาแล้ว

ภาพเขียนสีที่ถ้ำประทุนแห่งนี้เป็นภาพเขียนด้วยสีดำ แดง และแดงเข้ม ปรากฏภาพกว่า 40 ลักษณะ ทั้งสมบูรณ์และไม่สมบูรณ์ โดยส่วนใหญ่เป็นภาพคนในกิริยาท่าทางต่างๆ เช่น ท่าร่ายรำ กระโดดโลดเต้นในการร่วมพิธีกรรมบางอย่างและมีภาพคล้ายคนตั้งท้องกำลังทำท่าฟ้อนรำ

6
ภาพเขียนสีก่อนประวัติศาสตร์บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า จังหวัดอุทัยธานี
ภาพคนจูงวัวเพื่อไปประกอบพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า
ภาพสัตว์ต่างๆ เช่า ไก่ เต่า กบ และคล้ายคนตั้งท้อง บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า

นอกจากคนแล้วยังพบภาพสัตว์หลายชนิด เช่น สุนัข ไก่ เต่า กบ วัว ควาย กระทิง ฯลฯ ล้วนแต่มีความสัมพันธ์กับกิจกรรมของมนุษย์ ที่มีการตั้งถิ่นฐานแบบถาวรในรูปแบบของสังคมเกษตรกรรม เป็นกิจกรรมที่ถูกตีความว่าสัตว์ต่างๆ ในภาพถูกใช้ในพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ของชุมชนมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์  เพราะมีการตกแต่งในส่วนของลำตัววัวด้วยลวดลายสวยงาม จึงสันนิษฐานได้ว่าไม่น่าจะเป็นการจำลองภาพของใช้แรงงานสัตว์เหล่านี้เพียงอย่างเดียว โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากภาพคนจูงวัว ไถนา และมีขบวนแห่ จึงทำให้เข้าใจได้ว่าเป็นพิธีกรรมที่สำคัญในสังคมเกษตรกรรม อาจจะมีความหมายคล้ายกับพิธีแรกนา หรือพืชมงคลที่มีการประกอบพิธีสืบมาจนถึงปัจจุบัน 

การปรากฏภาพสุนัขและคนบนผนังถ้ำประทุน ซึ่งพบบ่อยในกลุ่มภาพเขียนสีก่อนประวัติศาสตร์ในที่อื่นๆ สัมพันธ์ตำนานและคติความเชื่อเกี่ยวกับสุนัขนี้ว่าเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์มาตั้งแต่บรรพกาล เชื่อว่าสุนัขนั้นนำพันธุ์ข้าวจากฟ้ามาให้คนปลูกกินเป็นอาหาร และยืนยันถึงการนำสุนัขมาเป็นสัตว์เลี้ยงนับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

รายละเอียดของภาพเขียนสีถ้ำประทุน บนเขาปลาร้าแห่งนี้ยังมีอีกมาก รอคอยให้มนุษย์ยุคปัจจุบันอย่างพวกเราเข้าไปตีความ จากหลักฐานอันเป็นที่ประจักษ์ของคนยุคก่อนได้บันทึกเอาไว้ ว่าที่แห่งนี้เคยมีความสำคัญในอดีต ปรากฏความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และอำนาจเหนือธรรมชาติ รวมถึงสะท้อนสภาพแวดล้อมที่มีอยู่ขณะนั้น อาจจะเป็นต้นกำเนิดของภาพเขียนเล่าเรื่องราวต่างๆ ซึ่งในสมัยต่อมาพบตามวัดวาหรือสถานที่สำคัญ เช่น จิตรกรรมฝาผนังภายในโบสถ์ วิหาร เป็นต้น

ภาพคนร่ายรำพร้อมด้วยสัตว์เลี้ยง บนผนังถ้ำประทุน เขาปลาร้า
จากที่ราบถึงถ้ำประทุน

เตรียมตัวอย่างไรดีกับการขึ้นไป

ประสบการณ์ตรงจากผู้เขียนเองไปเยือนพื้นที่นี้มากกว่าสองครั้ง ครั้งที่สามจึงได้ขึ้นไปถึงถ้ำประทุน เนื่องจากครั้งก่อนๆ ไม่ได้เตรียมความพร้อมเท่าที่ควร เพื่อให้ไม่เสียเที่ยวหากต้องการขึ้นไปชมภาพเขียนสีก่อนประวัติศาสตร์  ท่านที่สนใจต้องไปถึงก่อนเวลา 9.00 น. เพราะอากาศยังเย็นสบายอยู่ ทางที่ดีควรติดต่อกับเจ้าหน้าที่เขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุนไว้ก่อน เพื่อให้เจ้าหน้าที่จัดหาคนพาเราขึ้นไป มีค่าธรรมเนียมเข้าชม และต้องแจ้งชื่อ เบอร์ติดต่อ และจำนวนคน ณ จุดลงทะเบียน

ควรไปเป็นหมู่คณะเพื่อความปลอดภัย และครั้งนี้พวกเราขึ้นไปทั้งหมด 4 คน รวมเจ้าหน้าที่ที่ดูแลพวกเราเป็นอย่างดี คำแนะนำหลักๆ คือ เตรียมความฟิตของร่างกาย แต่งกายให้มิดชิด สะดวกแก่การเคลื่อนไหว ที่สำคัญมากคือรองเท้าต้องพร้อมสำหรับการปีนป่าย เดินเขา เตรียมน้ำและอาหารให้เพียงพอ เพราะเราต้องใช้เวลาเดินทางบนที่สูงชันกว่า 4 ชั่วโมง หนทางไกลที่แสนลำบาก ถึงจุดหมายจึงรู้ว่ามันคุ้มค่าแค่ไหน เมื่อเห็นศิลปะถ้ำที่เพิงผาจะทำให้เราหายเหนื่อยเอง

ขอขอบคุณ

  • คุณวิชา สายบัวนาม เจ้าหน้าที่ประชาสัมพันธ์ สำนักงานเขตห้ามล่าสัตว์ป่าถ้ำประทุน กรมอุทยานแห่งชาติ
  • เพื่อนร่วมทริป “รวมพลคนเรียนมานุษยวิทยา” ทุกคน ทั้งที่ได้ขึ้นและไม่ได้ขึ้น

อ้างอิง

อมรา ศรีสุชาติ เรียบเรียง.2533.ศิลปะถ้ำเขาปลาร้า อุทัยธานี.กรมศิลปากร

อพิสิทธิ์ ธีระจารุวรรณ.2549.รูปเขียนดึกดำบรรพ์ “สุวรรณภูมิ” 3000 ปีมาแล้ว ต้นแบบงานช่างเขียนปัจจุบัน.ศิลปวัฒนธรรมฉบับพิเศษ.มติชน

Share on facebook
Share on twitter
Share on pinterest

Info

เขาปลาร้า

ที่ตั้ง ต. ทุ่งนางาม อ. ลานสัก จ. อุทัยธานี

โทร 056 989 127

Previous
Next

Guide ใกล้ : Application คู่ใจคนชอบท่องเที่ยวตัวจริง

Guide ใกล้ เหมือนมีไกด์ไว้ใกล้ตัว
Application นี้จะช่วยแนะนำว่า ตำแหน่งรอบตัวเรามีที่เที่ยว ร้านอาหาร ร้านขายของ ที่พัก หรือสถานที่จุดใดน่าแวะไปสัมผัส ชิม ช็อป แชะ แชร์ พร้อมกิจกรรมเด่นประจำเดือน แผนที่ลงจุดใช้งานง่าย ดูสนุกและสะดวก แค่ดูภาพสวยๆ ก็อยากไปแล้ว

Writer/ Photographer

จารุวรรณ ด้วงคำจันทร์

จารุวรรณ ด้วงคำจันทร์

Relate Place

Travel

เที่ยวชุมชนบ่อสวก…ชม ชิม ช้อป ของดีเมืองน่าน

วันนี้ นายรอบรู้นักเดินทาง พาทุกคนขึ้นเหนือไปเยือนเมืองน่านกันอีกสักครั้ง ไปสัมผัสหมู่บ้านน่ารักๆ ที่บ้านบ่อสวก อ. เมือง จ. น่าน ไปเรียนรู้ประวัติศาสตร์เก่าแก่ ไปลองปั้นดิน ไปช้อปผ้าทอ ไปชิมของดี แล้วจะรู้ว่าบ้านบ่อสวกนั้นดี ดี๊ ดี ล่ะคุณ

News

“หนีกรุง-ททท.” จัดยิ่งใหญ่ International Jazz & Blues Festival 2022 ดึง “KENNY G” ศิลปินแจ๊สระดับโลกร่วมงาน หวังปลุกกระแสการท่องเที่ยวคึกคัก

“หนีกรุง คอนเน็ค” ร่วมกับ ททท. และบริษัท สิงห์ คอร์เปอเรชั่น จำกัด จัดเทศกาลดนตรี “International Jazz & Blues Festival 2022 : Wonderful Night Kenny G” ดึง “KENNY G” ศิลปินแจ๊ส ระดับโลกร่วมสร้างสีสัน ปลุกกระแสการท่องเที่ยวไทย ขานรับนโยบายรัฐบาลเปิดประเทศ 
พร้อมนำทัพศิลปินแจ๊สและบูลส์ระดับตำนานของไทยเข้าร่วมงานอย่างคับคั่ง ในวันเสาร์ที่ 
7 พฤษภาคม 2565 ณ ทรู อารีน่า หัวหิน

Travel

ย่ำเรือนเยือนถิ่นริมคลองบางกอกน้อย

“บางกอกน้อย” แหล่งที่ตั้งรกรากเก่าแก่ตั้งแต่แต่สมัยอยุธยา คลองที่เคยคดโค้งถูกน้ำกัดเซาะจนกว้างกลายเป็นแม่น้ำเจ้าพระยาสายใหม่ และแม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่าแคบจนกลายเป็นคลอง ปัจจุบันบางกอกน้อยเปลี่ยนแปลงไปอย่างไรบ้าง นายรอบรู้นักเดินทาง ชวนผูกเชือกรองเท้าผ้าใบให้แน่นแล้วไปสัมผัสด้วยสองตาพร้อมๆ กับเรา

Travel

บางขลัง ไม่สิ้นมนตร์ขลัง

รอบๆ ตัวเมืองบางขลัง มีซากโบราณที่เป็นวัดร้าง เจดีย์ร้างตั้งเป็นระยะเรียงรายอยู่รอบพื้นที่เป็นจำนวนมาก แต่ก็ได้ถูกขุดค้น ทำลายจนเกือบสูญสิ้นสภาพไป เกือบทั้งหมดแล้วเช่นเดียวกัน