ชุมชนบ้านบุขันลงหิน มรดกช่างอยุธยา

“เมื่อก่อนเสียงตีขันดังไปทั้งซอย ตอนนี้เหลือน้อยมากแล้ว ต้องเข้ามาวันธรรมดานะ เสาร์ อาทิตย์ไม่ตีขันกัน” เสียงบอกเล่าของช่างตีขันลงหินที่มาไกลจากดินแดนที่ราบสูงอีสาน ในโรงงานขันลงหินเจียม แสงสัจจา ซึ่งเป็นแหล่งสุดท้ายที่ยังหลงเหลืออยู่ในชุมชน

บ้านบุเป็นชุมชนที่ตั้งอยู่ริมคลองบางกอกน้อย หรือเข้าทางซอยจรัญสนิทวงศ์ 32 สันนิษฐานว่าเมื่อครั้งเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 ชาวกรุงเก่าได้อพยพตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณนอกกำแพงเมืองธนบุรีด้วยการเดินทางทางเรือ

“ขันลงหิน” เป็นภาชนะที่ทำจากโลหะชนิดหนึ่ง ทำขึ้นเป็นรูปทรงขันที่ใช้ในชีวิตประจำวันของผู้คนมาตั้งแต่โบร่ำโบราณ ต่อมามีการพัฒนาเป็นรูปแบบใหม่ๆ เช่น พานใส่ผลไม้ ถาดเค้ก ฯลฯ แต่ยังคงเรียกว่า “ขันลงหิน” อย่างเดิม ขันลงหินมี 2 ลักษณะ คือภายนอกสีดำแกะลาย ภายในขัดเงาเห็นสีเนื้อทอง และทั้งภายนอกและภายในขัดเงาเห็นสีเนื้อทองทั้งสองด้าน

ด้วยกรรมวิธีการผลิตของขันลงหินเป็นงานฝีมือและลงแรงสูง รวมถึงมีต้นทุนสูงเนื่องด้วยวัตถุดิบที่หายากมากขึ้น ทำให้การทำขันลงหินของบ้านบุค่อยๆ หายไป แต่ภายในชุมชนเองก็มีผู้ประกอบการที่พยายามปรับตัวอย่างเช่น โรงงานบ้านบุคอลเลคชั่น ของคุณอุดม ขันธ์หิรัญ ที่เดิมก็เป็นโรงงานทำขันลงหิน ปัจจุบันหันเหมาทำสแตนเลส เน้นการส่งออกลูกค้าชาวต่างชาติ ทั้งสองโรงงานนอกจากจะทำหัตถกรรมฝีมือขายสินค้า ยังใจดีเป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับผู้สนใจที่เข้ามาเยี่ยมชมบ้านบุ ดังจะเห็นได้จากทัวร์จักรยานต่างชาติที่หลงใหลในงานช่าง “Made in ThaiLand แดนไทยทำเอง” อย่างในเพลงคาราบาว