มองเพลง “ไทบ้าน” อีสานผ่าน “อีเกิ้งเหลือง” คนทำซาวด์ท้องถิ่นร่วมสมัย

ช่วง 5 – 10 ปีมานี้ ในขณะที่เพลงจากท้องถิ่นอื่นๆ ได้เบาบางลงไปในกระแสเพลงหลักทั้งวิทยุ โทรทัศน์ และในอินเตอร์เน็ต แต่เพลงจากอีสานกลับโด่งดังขึ้นมาเป็นพลุแตก บางคนถือว่าดังได้ข้ามคืนมียอดผู้ชมกว่าล้านครั้ง กลายเป็นศิลปินหน้าใหม่ในวงการเพลงไทยเลยก็ไม่น้อย และก่อกำเนิดค่ายเพลงอีสานทั้งใหญ่น้อยมากมาย มีค่ายเพลงและสตูดิโอที่โด่งดังเป็นที่รู้จัก เช่น ค่ายเซิ้งมิวสิค ที่โด่งดังจากการทำหนังไทบ้านเดอะซีรี่ย์, คืนถิ่น สตูดิโอ,ภูไทเร็คคอร์ด ฯลฯ

กลุ่มคนทำเพลงเหล่านี้สร้างมิติใหม่แห่งวงการเพลงอีสาน ขยายวงกว้างขึ้นไปสู่ระดับวงการเพลงไทยที่ไม่ใช่แค่ความดังระดับท้องถิ่นเฉพาะกลุ่มอีกต่อไป ศิลปินบางคนมีงานแทบทุกวันหรือมีงานวันละหลายงานซึ่งงานที่ไปทัวร์คอนเสิร์ตไม่ใช่เพียงแค่ในดินแดนที่ราบสูงอีสานบ้านเฮา แต่เป็นงานที่ไปนอกพื้นที่โดยเฉพาะในกรุงเทพฯ การทำเพลงอีสานร่วมสมัยจึงไม่ใช่การทำฟังกันเองอีกต่อไป เพลงอีสานสมัยใหม่จึงมีความหลากหลาย ทั้งท่วงทำนอง เนื้อหา โดยเฉพาะเรื่องของดนตรี

เครื่องดนตรีอีสานในมุมมองที่แตกต่าง

มีคนนอกวัฒนธรรมที่สนใจและได้ทำการศึกษาดนตรีอีสานในมุมมองของนักมานุษยวิทยาดนตรีชาติพันธุ์ (ethnomusicology) อย่าง Terry E. Miller (1985) ศึกษาตำนานของแคนในพิธีกรรมผีฟ้า โดยกล่าวว่า “แคน” ในที่นี้ทำหน้าที่เป็นสื่อกลางระหว่างมนุษย์กับอำนาจเหนือธรรมชาติ เสียงแคนสามารถช่วยฟื้นฟูผู้ที่เหนื่อยล้าหรือเจ็บป่วยจากโรคภัยไข้เจ็บได้

Anne Greenwood (2016) ได้เชื่อมโยง “แคน” ในฐานะเครื่องดนตรีที่เป็นวัตถุทางวัฒนธรรมที่สะท้อนตัวตนคนเจ้าของวัฒนธรรมอีสาน กล่าวคือ “แคน”เป็นเครื่องดนตรีที่ทำจากวัสดุธรรมชาติ เช่น ไม้ไผ่ ขี้สูด (ชันโรง) ซึ่งเกิดจากภูมิปัญญาของคนพื้นถิ่น จากที่เคยใช้สื่อสารกับโลกแห่งวิญญาณในพิธีกรรม ต่อมาได้กลายเป็นเครื่องดนตรีที่ได้รับความนิยมแพร่หลาย ผ่านการแสดงที่เป็นอัตลักษณ์ของคนอีสานอย่างหมอลำซิ่ง เพลงลูกทุ่ง ฯลฯ แคนจึงเปรียบเหมือนวิถีคนอีสานซึ่งเกิดและเติบโตในสภาพแวดล้อมธรรมชาติเป็นคนชนบทที่เรียบง่ายต้องเคลื่อนย้ายเข้าสู่เมืองใหญ่เพื่อแสวงหาโอกาสทางเศรษฐกิจ การฟังเสียงแคน ฟังหมอลำของคนอีสานยังเปรียบเสมือนการฟังเพลงที่เชื่อมโยงกับอีสานดินแดนอันเป็นถิ่นฐานบ้านเกิด

ในขณะที่มุมมอง “คนใน” ที่เล่นดนตรี และผู้เขียนเองก็มองว่าเครื่องดนตรีอีสานปัจจุบันสามารถฝึกฝนและเรียนรู้ให้เล่นกับเครื่องดนตรีสากลได้มากขึ้นแล้ว โดยเฉพาะเครื่องสาย เช่น พิณ ที่ต้องตั้งสายให้เข้ากับคีย์สากล ถึงแม้จะไม่ได้เสียงเท่ากันทุกเสียงแต่ทำนองหลักก็สามารถทำได้ดีในระดับหนึ่ง หรือแม้แต่โหวดและแคนก็มีการผลิตขึ้นเพื่อสนับสนุนการเล่นดนตรีที่กว้าง และหลากหลายมากขึ้นเพื่อให้เชื่อมโยงกับดนตรีในวัฒนธรรมอื่นได้ โดยเฉพาะดนตรีสากลที่ถูกใช้งานอย่างแพร่หลาย รวมถึงใช้ในงานหลักของการทำเพลงอีสานไทบ้านสมัยใหม่อย่างปฏิเสธไม่ได้ พิณแคนจึงพบได้มากกว่าการใช้ในพิธีกรรมอย่างในอดีตที่ผ่านมา

“อีเกิ้งเหลือง” สตูดิโอน้องใหม่แห่งเมืองสะดืออีสาน

“เพลงดีๆ บางทีอาจจะได้มาจากคอมฮ่างๆ เครื่องนึง”

อภิสิทธิ์ ราตรี หรือ ป็อปปี้นักดนตรีหนุ่มอีสานรุ่นใหม่วัย 26 ปี ผู้ก่อตั้ง “อีเกิ้งเหลือง สตูดิโอ” ผู้ผลิตเสียงเพลงอีสานสมัยใหม่ และได้ฝากผลงานซาวด์พิณ ซาวด์แคนไว้ในหลายบทเพลงที่มียอดผู้ชมกว่าร้อยล้านวิวในยูทูบ โดยเฉพาะเพลงของครูเต้ย หรือ อภิวัฒน์ บุญเอนก เพื่อนสมัยเรียนมหาวิทยาลัยที่เริ่มนับหนึ่งในการทำเพลงมาด้วยกัน

ปัจจุบันป็อปปี้เป็นครูสอนวิชาดนตรี ณ โรงเรียนแห่งหนึ่งในจังหวัดมหาสารคาม เขาเรียนจบคณะครุศาสตร์ เอกดนตรี เมื่อยามว่างเว้นจากภาระหน้าที่หลักก็ทำเพลงส่งศิลปินตามค่ายต่างๆ โดยจัดทำห้องอัดขึ้นในพื้นที่บ้านตัวเองเป็นห้องเล็กๆ หน้าบ้านในอำเภอบรบือ จังหวัดมหาสารคาม

ป็อปปี้อยู่ในวงการเพลงอีสานตั้งแต่เด็ก เขาเล่นดนตรีส่งตัวเองเรียนตั้งแต่เรียนมัธยมโดยรับทั้งงานนักดนตรีเล่นสดในคณะหมอลำซิ่ง เล่นรถแห่ เล่นคอนเสิร์ต จนกระทั่งรับทำซาวด์เสียงเครื่องดนตรีอีสานสำหรับประกอบภาพยนตร์ หรือ ทำเพลงให้กับศิลปินอีสานสมัยใหม่ เป็นที่รู้จักในวงกว้างสำหรับคนทำเพลงอีสาน

“ผมตั้งขึ้นมาเอง เมื่อนึกถึงสมัยที่ผมเล่นดนตรี ผมสะพายกีตาร์ เอฟเฟค พอไปถึงสำนักงานหมอลำก็ขึ้นรถไปออกงานกับเขา พอขากลับบ้านขับรถมอเตอร์ไซค์คนเดียวมันเป็นบรรยากาศที่เงียบเหงา มืดไม่มีอะไรเลย ผมมองเห็นแต่อีเกิ้งสีเหลืองๆ อยู่เป็นเพื่อนผมตลอด เลยตั้งชื่อว่าอีเกิ้งเหลือง”

ตอนนี้ป็อปปี้และคณะได้ก่อตั้งช่องทางยูทูบชื่อ P.B.P. Studio ในนามอีเกิ้งเหลือง สำหรับปล่อยผลงาน โดยการนำน้องๆ และลูกศิษย์มาปั้นเพื่อเป็นศิลปินรุ่นใหม่อีเกิ้งเหลืองยังถือว่าเป็นค่ายเพลงที่เพิ่งคลอดมาไม่นาน แต่สำหรับป็อปปี้เองแล้วไม่ใช่นักดนตรีอีสานที่เพิ่งเข้าวงการ เขาเองมีความพยายามที่จะนำเครื่องดนตรีอีสานมาปรับเข้ากับดนตรีสากลมาตั้งแต่สมัยเรียนแล้ว

เมื่อก่อนคนเรียกเพลงพวกนี้ว่า “ใต้ดิน” แต่เขากลับมองว่าการทำเพลงมันสามารถทำได้อย่างอิสระ พอเพลงเกิดดังขึ้นมาเป็นที่รู้จักแล้วก็ไม่ใช่ใต้ดินอีกต่อไป เพียงแต่ทำเองโดยไม่มีค่ายหรือบริษัทมาครอบจึงเรียกกันแบบนี้

“ทำเพลงให้รู้สึกว่าเจ้าของม่วน แล้วคนมักเขาสิตามมาฟังเอง”

โลกโซเชียลสมัยใหม่ทำให้เพลงดังเร็วขึ้นข้ามคืน และในยุคนี้ที่มีTicTokโอกาสทำให้เพลงอีสานสมัยใหม่เข้าถึงคนเร็วมากขึ้น ซึ่งเขามองว่าแนวโน้มข้างหน้าการทำเพลงจะทั่วถึงกันไปหมด รุ่นน้องเขาเองหลายคนทำเพลง ทำงานเป็นค่ายก็ไม่จำเป็นแล้ว เพราะยังไงเพลงก็สามารถเข้าถึงคนฟังได้อยู่แล้ว เพราะมีเฟซบุ๊ก มียูทูบ มีโซเชียลต่างๆ

ดนตรี “ไทบ้าน” อีสานกับความเป็นสมัยใหม่

“อัตลักษณ์ของเพลงอีสานสำหรับเราคือเสียงพิณ เสียงแคน” ป็อปปี้กล่าวด้วยความภาคภูมิใจ พร้อมหยิบพิณตัวเก่งที่ใช้ทำเพลงดังๆ หลายเพลง และหอบหิ้วกันเข้ากรุงเทพฯ แสดงสดโชว์ในรายการโทรทัศน์ดังๆ มาแล้วหลายหน

กระแสความดังของเพลงอีสานตอนนี้ไม่ได้จำกัดแค่คนอีสานเท่านั้น แต่ความดังในโลกอินเตอร์เน็ตสมัยใหม่ที่ผู้คนทั้งโลกสามารถเข้าถึงได้ง่ายๆ ฟ้องผ่านยอดผู้ชมในยูทูบ ในเฟซบุ๊ก ฯลฯ และคนทำเพลงอีสานเองก็ได้พยายามทำเพลงให้ร่วมสมัย ฟังง่ายมากยิ่งขึ้น ป็อปปี้กล่าวว่าเพลงที่เขาทำนั้นไม่จำเป็นต้องเป็นคำอีสานอย่างเดียว

เพลง “ฉันยังรักเธอ” ร้องโดยครูเต้ย โด่งดังมียอดผู้ชมกว่าสามร้อยล้านครั้ง เนื้อเพลงเป็นคำไทยภาคกลาง ทำนองก็เป็นเพลงสตริงทั่วไปเพียงแค่เขาได้นำเอาเสียงพิณ เสียงแคนมาใส่เข้าไปเท่านั้นเพลงของเขาก็มีกลิ่นอายของความเป็นลูกอีสานที่ผสมกับความเป็นสมัยใหม่ได้อย่างกลมกล่อมลงตัว นอกจากเพลงนี้แล้วยังมีเพลง “เปิดอาดหลาด” ของครูเต้ย ที่ป็อปปี้มีส่วนร่วมในการทำดนตรี ซึ่งเพลงนี้จะต่างกับเพลงฉันยังรักเธอตรงภาษาที่เล่นจะมีความเป็นท้องถิ่นอยู่มาก แต่ทำนองค่อนข้างจะเป็นทำนองเพลงสมัยนิยม

“สิให้อ้ายเฮ็ดจังได๋ ในเมื่อหัวใจของเจ้าลืมสัญญาฮ้างๆ เจ้าเลือกคนใหม่ทิ้งคนเก่าให้อ้างว้าง อ้ายเจ็บหัวใจ” เพลง กะเข้าใจ ร้องโดย ปู ภูธร เพลงนี้มีคำร้องเป็นคำอีสานพื้นถิ่นเป็นหลัก ดนตรีมีการคลอเสียงแคนบางๆ ไปพร้อมกับดนตรีสากล เรียบง่ายตามสไตล์ชาวบ้านอย่างที่เพลงพยายามนำเสนอ

ตัวอย่างเพลงที่ยกมานี้เป็นผลงานบางส่วนที่ป็อบปี้ได้มีส่วนในการสรรสร้างผลงานในแบบของตนเองขึ้นมาร่วมกับศิลปินคนอื่น เป็นเพลงอีสานป๊อปที่เป็นหนึ่งในกระแสวัฒนธรรมเพลงแบบ “ไทบ้าน” อีสานที่มาแรงไม่แพ้ค่ายใหญ่ในตอนนี้

เนื้อเพลงเรียบง่ายทั้งเป็นคำอีสานและศัพท์สมัยใหม่มีเนื้อหารักๆ ใคร่ๆ ของวัยรุ่นหนุ่มสาว มากกว่าแสดงออกถึงความแร้นแค้นอย่างเพลงลูกทุ่งอีสานยุคก่อน ประยุกต์ให้เข้ากับความเป็นสมัยใหม่ เห็นถึงการปะทะสังสรรค์ทางวัฒนธรรม เสียงพิณ เสียงแคนในบทเพลงเป็นภาพแทนของความเป็นคนอีสาน คนชนบทห่างไกลที่พยายามปรับตัวสู่ความทันสมัย สามารถพาตัวเองเผชิญหน้ากับเสียงเอฟเฟคกีตาร์ กลองชุดและเสียงเบสหนักๆ ที่เป็นภาพของความเป็นสากลทันสมัย ตอกย้ำความเป็นสมัยนิยมด้วยการผลิตซ้ำผ่านสื่อต่าง ๆ ทั้งการเล่นสดโดยรถแห่ และในโลกของดิจิตอลที่พุ่งทะยานความดังขึ้นทุกวัน

“เพลงจะดังต้องมีคนเอามาร้อง” ป็อบปี้เน้นย้ำหนักแน่น

เพลงที่ดังได้ทุกวันนี้เกิดจากการที่คนนำมาร้อง เล่นซ้ำๆ กลุ่มคนทำเพลงอีสานสมัยใหม่โดยส่วนมากไม่หวงเพลงตัวเอง นักร้องรถแห่ หมอลำ หรือร้านอาหารสามารถนำเพลงพวกเขาไปเล่นได้โดยไม่ติดลิขสิทธิ์ เพราะพวกเขาเชื่อเสมอว่าที่เพลงอีสานดังได้ทุกวันนี้เพราะมีมือที่สอง สาม สี่ นำมาร้องเล่นซ้ำๆ นี่แหละ

ปัจจัยสำคัญอย่างมากที่ทำให้เพลงอีสานร่วมสมัยโด่งดังได้ขนาดนี้ เพราะคนอีสานเองมีสื่อในมือค่อนข้างหลากหลาย ทั้งวงหมอลำ รถแห่ วงดนตรี รวมถึงสมัยนี้ที่มีอินเตอร์เน็ตที่เป็นสื่อหลักในการสื่อสาร เมื่อเพลงอีสานดังมากขึ้นส่งผลให้ร้านอาหาร ผับ บาร์ ต่างๆ ต้องปรับตัวในทางดนตรีมากขึ้น

ป็อบปี้กล่าวกับเราในฐานะคนเล่นดนตรีกลางคืนมาก่อนว่า “เมื่อก่อนไม่ได้เปิดเพลงพวกนี้นะครับ แต่พอศิลปินหมอลำ ศิลปินรถแห่นำเอามาเล่นกันเลยติดหู คนไปเที่ยวผับก็เริ่มขอ ผับก็เริ่มเปลี่ยนแนวดนตรีไปตามคนฟัง”

ความเป็นดนตรีอีสานบ้านนาจึงรุกล้ำเข้ามาในเมืองกรุงมากขึ้นทุกที ปัจจัยหลักเพราะดนตรีอีสาน คนอีสานสามารถเรียนรู้ที่จะปรับตัวเองเข้าหาความเป็นสมัยนิยมอยู่ตลอดเวลา รับสิ่งใหม่เข้ามาแต่ในขณะเดียวกันก็ยังคงความเป็นตัวเองอยู่ข้างในที่ไม่สามารถสลัดออกไปได้

ขอขอบคุณ

อภิสิทธิ์ ราตรี และอีเกิ้งเหลืองสตูดิโอ

อ้างอิง

Anne Greenwood. 2016. The Khaen: Place, Power, Permission, and Performance. Master of Arts in

The Faculty of Graduate and Postdoctoral Studies (Ethnomusicology). The University of British Columbia, Vancouver.

Miller, Terry. 1985. Traditional Music of the Lao: Kaen Playing and Mawlum Singing in Northeast

Thailand. Westport, Connecticut: Greenwood Press.

Gallery

Guide ใกล้ : Application คู่ใจคนชอบท่องเที่ยวตัวจริง

Guide ใกล้ เหมือนมีไกด์ไว้ใกล้ตัว
Application นี้จะช่วยแนะนำว่า ตำแหน่งรอบตัวเรามีที่เที่ยว ร้านอาหาร ร้านขายของ ที่พัก หรือสถานที่จุดใดน่าแวะไปสัมผัส ชิม ช็อป แชะ แชร์ พร้อมกิจกรรมเด่นประจำเดือน แผนที่ลงจุดใช้งานง่าย ดูสนุกและสะดวก แค่ดูภาพสวยๆ ก็อยากไปแล้ว

Writer/ Photographer

จารุวรรณ ด้วงคำจันทร์

Relate Place

Eat

The Cove bistro

ใครจะรู้บ้างบนเกาะหลีเป๊ะ จ. สูตล มีร้านอร่อยๆ รสชาติกลางๆ ไม่จัดจ้านมากซ่อนตัวอยู่ ในไอดีลลิก รีสอร์ต (Idyllic concept resort) ร้านนี้มีชื่อว่า “The Cove bistro”

News

“ฟาร์มฝันแม่” สมาร์ทฟาร์มอินทรีย์

“ฟาร์มฝันแม่” หรือ ไร่รวงข้าวภูตะวัน ต. น้ำพุ อ. เมือง จ. ราชบุรี ของครอบครัว “ศรีสาหร่าย” มีจุดเริ่มต้นมาจากแม่ลำพึง ที่มีประสบการณ์ปลูกผักอินทรีย์มายาวนานและรักอาชีพนี้มาก จนใฝ่ฝันอยากมีที่ดินทำเกษตรอินทรีย์เป็นของตัวเอง จนกระทั่งปี 2557 มาซื้อที่ดินที่จังหวัดราชบุรี แล้วพลิกฟื้นผืนดินจากสวนมันสำปะหลังให้กลายเป็นดินที่อุดมสมบูรณ์เหมาะกับการเกษตรแบบผสมผสาน

Travel

ย่ำเรือนเยือนถิ่นริมคลองบางกอกน้อย

“บางกอกน้อย” แหล่งที่ตั้งรกรากเก่าแก่ตั้งแต่แต่สมัยอยุธยา คลองที่เคยคดโค้งถูกน้ำกัดเซาะจนกว้างกลายเป็นแม่น้ำเจ้าพระยาสายใหม่ และแม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่าแคบจนกลายเป็นคลอง ปัจจุบันบางกอกน้อยเปลี่ยนแปลงไปอย่างไรบ้าง นายรอบรู้นักเดินทาง ชวนผูกเชือกรองเท้าผ้าใบให้แน่นแล้วไปสัมผัสด้วยสองตาพร้อมๆ กับเรา

Travel

เที่ยวงานวัดบางยี่ขัน ชมจิตรกรรมงานชั้นครูในพื้นที่บ้านสวนฝั่งธนฯ

สำหรับงานวัดบางยี่ขันจัดขึ้นทุกปีในช่วงวันมาฆบูชา เป็นเวลา 9 วัน 9 คืน ภายในคึกคักไปด้วยเครื่องเล่น อาหารการกิน เด็กในชุมชนวิ่งเล่นกันสนุกสนาน มีทั้งเสียงหัวเราะและคราบน้ำตาของเด็กที่งอแงจะเอาของเล่น เป็นสีสันของงานวัดกับเด็กน้อยที่ไม่เคยเลือนหายไปไหน