ที่ตั้ง ภาคเหนือตอนบน ห่างจากกรุงเทพฯ ประมาณ 735 กม.

พื้นที่ 6,334.978 ตร.กม.

อาณาเขต

ทิศเหนือ – ติดกับ อ. พาน อ. ป่าแดด และ อ. เทิง จ. เชียงราย

ทิศใต้ – ติดกับ อ.งาว จ.ลําปาง และ อ. สอง จ. แพร่ 

ทิศตะวันออก – ติดกับแขวงไชยบุรี ประเทศลาว และ อ. สองแคว อ.  ท่าวังผา อ. เมือง อ.บ้านหลวง จ. น่าน 

ทิศตะวันตก – ติดกับ อ. วังเหนือ และ อ.งาว จ.ลําปาง

แม่น้ำ มีแม่น้ําและแหล่งน้ำที่สําคัญดังนี้

กว๊านพะเยา เป็นทะเลสาบน้ําจืดใหญ่เป็นอันดับ 3 ของประเทศ ครอบคลุมพื้นที่ 600 ไร่ เกิดจากลํานา หลายสายใน อ. แม่ใจและเทือกเขาทางตะวันตกของ จังหวัด กักเก็บน้ําได้ 33.22 ล้านลูกบาศก์เมด แหล่งน้ําสําหรับผลิตน้ําประปาของจังหวัดและเน ประมงที่สําคัญของภาคเหนือตอนบน

แม่น้ําอิง ต้นน้ําคือห้วยเอี้ยง ที่อยู่บนเขาในเขต อ. แม่ใจ แม่น้ำอิงไหลไปบรรจบกับแม่น้ําวังที่ อ. วังเหนือ จ. ลำปาง ซึ่งชาวบ้านเรียกบริเวณนั้นว่าดอยผีปันน้ำ จากนั้นไหลสู่หนองเล็งทรายในเขต อ. แม่ใจ ไปรวมกับกว๊านพะเยาแล้วไหลต่อไปยัง อ. ดอกคําใต้ อ. จุน และเข้าสู่เขต จ. เชียงราย ที่ อ. เทิง กระทั่งไปบรรจบกับแม่น้ำโขงที่บ้านปากอิง อ. เชียงของ จ. เชียงราย

แม่น้ำยม มีต้นกำเนิดจากดอยภูลังกาบนเทือกเขาผีปันน้ํา ในเขต อ. ปง ไหลผ่าน อ. เชียงม่วน ไปรวมกับ แม่น้ําน่านที่ อ. ชุมแสง จ. นครสวรรค์ เมื่อรวมกับ แม่น้ำปิงและแม่น้ำวังจึงกลายเป็นแม่น้ำเจ้าพระยา 

ลําน้ำแม่ต๊ำ ต้นน้ำอยู่บนเขาที่ชื่อว่าดอยตั่ง ซึ่งมีลักษณะเหมือนม้านั่ง เป็นต้นน้ำของน้ำตกจําปาทอง ไหลผ่านบ้านขุนต๊ำ ต๊ำพระแล ต๊ำน้ำล้อม ต๊ำป่าลาน ต๊ำดอนมูล ก่อนไหลลงสู่แม่น้ําอิง 

ลําน้ำแม่ปืม ต้นน้ําอยู่บนดอยหัวง้มหรือดอยด้วน (ตํานานโยนกเรียกว่าดอยชมภู) ในเขต อ. พาน และ อ. แม่ใจ ไหลผ่านบ้านป่าตึงทราย บ้านแม่ปืม แล้วไปบรรจบกับแม่น้ําอิงใน อ. เมือง

ภูมิอากาศ 

ฤดูร้อน ระหว่างเดือน มี.ค.- พ.ค. อากาศร้อนจัดในเดือน เม.ย. อุณหภูมิสูงสุด 42 องศาเซลเซียส 

ฤดูฝน ระหว่างเดือน พ.ค.- ต.ค. มีฝนชุกในเดือน มิ.ย.-ก.ย. ปริมาณน้ําฝนตลอดปีวัดได้ 946.8 มม. 

ฤดูหนาว ระหว่างเดือน พ.ย.- ก.พ. หนาวจัดในเดือน ธ.ค.-ม.ค. อุณหภูมิต่ำสุด 5.1 องศาเซลเซียส

การปกครอง แบ่งเขตการปกครองออกเป็น 9 อําเภอ ได้แก่ อ. เมือง

พะเยา อ. แม่ใจ อ. ดอกคําใต้ อ. จุน อ. เชียงคํา อ. เชียงม่วน อ. ปง อ. ภูกามยาว และ อ. ภูซาง 

คําขวัญประจําจังหวัด กว้านพะเยาแหล่งชีวิต ศักดิ์สิทธิ์พระเจ้าตนหลวง บวงสรวงพ่อขุนงําเมือง งามลือ เลื่องดอยบุษราคัม

ดวงตราประจําจังหวัด เป็นภาพพระเจ้าตนหลวง มีลายกระหนก เปลวเจ็ดดวงอยู่รายรอบ ซึ่งหมายถึงเจ็ด

กว๊านพะเยา

ที่ตั้ง : เทศบาลเมืองพะเยา ต. เวียง อ. เมือง 
สถานที่ท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงที่สุดของเมืองพะเยาและเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืดที่สำคัญของภาคเหนือตอนบน ริมกว๊านเป็นสวนสาธารณะที่เหมาะแก่การพักผ่อนและชมพระอาทิตย์ตกลับแนวเขา

น้ำตกจำปาทอง

ที่ตั้ง : ใกล้หน่วยพิทักษ์ อช. ที่ ดล. 6 (จำปาทอง) บ้านต๊ำกลาง ต. ต๊ำ อ. เมือง
น้ำตกใหญ่และสูงชัน มีทั้งหมดเจ็ดชั้น ชั้นที่ 2 และ 3 เป็นชั้นที่สูงและสวยงามที่สุด

วัดนานตาราม

ที่ตั้ง : บ้านทุ่งบานเย็น ต. หย่วน อ. เชียงคำ 
วัดที่มีศิลปะแบบพม่า วิหารสร้างด้วยไม้สักทั้งหลัง ตกแต่งลวดลายฉลุไม้อย่างงดงาม

วัดศรีโคมคำ

ที่ตั้ง : ถ. พหลโยธิน (สายเก่า) ริมกว๊ายพะเยา ต. เวียง อ. เมือง 
เป็นที่ประดิษฐานพระเจ้าตนหลวงหรือพระเจ้าองค์หลวง พระพุทธรูปศิลปะเชียงแสนซึ่งเป็นพระพุทธรูปองค์ใหญ่ที่สุดในล้านนา ติดกับวัดเป็นหอวัฒนธรรมนิทัศน์ซึ่งจัดแสดงประวัติศาสตร์เมืองพะเยา

อช. ดอยภูนาง

ที่ตั้ง : บ้านบ่อเบี้ย ต. บ้านมาง อ. เชียงม่วง
เป็นแหล่งอาศัยของฝูงนกยูงไทยที่เหลืออยู่ไม่กี่แห่งในเมืองไทย และมีน้ำตกธารสวรรค์อยู่ใกล้ที่ทำการ เป็นน้ำตกชั้นเดียวที่มีน้ำไหลลงมาตามลานหินปูนกว้างถึง 30 ม. นอกจากนี้ยังมีน้ำตกห้วยต้นผึ้งและถ้ำใหญ่ผาตั้ง

อช. ภูซาง

ที่ตั้ง : บ้านธาตุภูซาง ต. ภูซาง กิ่ง อ. ภูซาง 
มีน้ำตกซึ่งน้ำมีอุณหภูมิสูงถึง 35 ํซ. ไหลตกจากผาหินปูนลงสู่แอ่งน้ำสีเขียวมรกต เหมาะสำหรับลงแช่ เหนือน้ำตกมีธารน้ำอุ่นจากใต้ดินเรียกว่าบ่อน้ำซับอุ่น

สำรับกับข้าวของชาวพะเยา

พะเยาเป็นอีกจังหวัดที่มีข้าวปลาอาหารอุดมสมบูรณ์ ทั้งผักพื้นบ้านที่ขึ้นเองตามธรรมชาติและปลาน้ำจืดจากกว๊านพะเยา และแม้ผู้คนของจังหวัดนี้จะมีทั้งคนเมือง ไทใหญ่ และไทลื้อ แต่อหารการกินก็ไม่แตกต่างกันนัก

นายรอบรู้แนะนำ ร้านอาหาร จ. พะเยา คลิ๊กเลย…

โรงแรมที่พักใน จ. พะเยามีให้เลือกไม่มากนัก โรงแรมที่ใหญ่ที่สุดคือโรงแรมเกทเวย์ อยู่ใกล้สถานีขนส่ง ห้องพักสะอาดได้มาตรฐาน ราคา 800 บาทขึ้นไป แต่หากต้องการพักในราคาย่อมเยาลงมา ต้องไปที่โรงแรมพะเยานอร์ทเทิร์นเลค

ของฝากน่าซื้อหาในเมืองพะเยามีหลากหลาย ทั้งของกินและของใช้ อย่างเช่นผ้าทอพื้นเมืองของชุมชนชาวไทยลื้อในแถบ อ. เชียงคำ อ. เชียงม่วน และ อ. ภูซาง ที่มีฝีมือประณีตและลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์สืบต่อกันมายาวนาน

ของฝากน่าสนใจของ จ.พะเยา

ลิ้นจี่
แหล่งปลูกอยู่ที่ อ. แม่ใจ อ. ปง และ อ. เมือง พันธุ์ที่เป็นที่นิยมคือพันธุ์ฮงฮวย เพราะมีรสชาติหวานอมเปรี้ยว กลิ่นหอม ผลผลิตเริ่มออกสู่ท้องตลาดเดือน พ.ค. หาซื้อได้ทั่วไปใน จ. พะเยา

ไส้อั่ว
ไส้อั่วเจ้าอร่อย รับประกันความสด สะอาด คือไส้อั่วสมุนไพรนายกลาง ร้านอยู่ย่านตัวเมืองพะเยา

ผ้าทอมือ
เป็นงานหัตถกรรมของชาวไทลื้อ แหล่งผลิตขึ้นชื่ออยู่ที่บ้านทุ่งมอก บ้านหย่วน บ้านธาตุสบแวน อ. เชียงคำ บ้านท่าฟ้าใต้ อ. เชียงม่วน และย่านตลาดบ้านฮวก กิ่ง อ. ภูซาง

ครกหิน
แหล่งสกัดและจำหน่ายอยู่ที่บ้านงิ้ว ต. บ้านสาง อ. เมือง ครกหินของที่นี่มีคุณภาพดี แข็งแรง ทนทาน

การเดินทางไป จ. พะเยานั้น นักท่องเที่ยวสามารถใช้บริการรถโดยสารประจำทางได้ โดยขึ้นรถที่สถานีขนส่งหมอชิต นอกจากบริษัทขนส่ง จำกัด ซึ่งคนนิยมใช้บริการแล้ว ยังมีบริษัทโชครุ่งรวีทัวร์ จำกัด  บริษัทสมบัติทัวร์ จำกัด และบริษัทสยามเฟิสท์ทัวร์ จำกัด เป็นอีกทางเลือกด้วย