1.เดินชมเรื่องราวชาวไทหล่มที่ พิพิธภัณฑ์หล่มศักดิ์
เมื่อมาถึงหล่มสัก จุดแรกที่เราอยากชวนให้แวะชมคือ พิพิธภัณฑ์หล่มศักดิ์ เดิมเป็นอาคารสำนักงานเทศบาลเมืองหล่มสักหลังเก่า ก่อนปรับปรุงมาเป็นพิพิธภัณฑ์ จัดแสดงเรื่องราววิถีชีวิต ประวัติศาสตร์ การอยู่การกินของคนไทหล่มตั้งแต่อดีตจนปัจจุบัน รวมถึงของกินแสนอร่อย ผ่านรูปแบบการนำเสนอที่ทันสมัย ทั้งภาพยนตร์ หุ่นจำลอง AR ทำให้เข้าใจง่ายและชมได้เพลิดเพลิน
ไกด์ในพิพิธภัณฑ์เล่าให้ฟังว่า คนไทหล่มเป็นคนเชื้อสายลาวที่มีต้นกำเนิดอยู่ทางดินแดนล้านช้าง บริเวณประเทศลาว ก่อนที่จะอพยพเข้ามาในสมัยสุโขทัย เรียกคนกลุ่มนี้รวมๆ ว่า ลาวหลวงพระบาง จนกระทั่งในสมัยต้นรัตนโกสินทร์ มีการกวาดต้อนคนลาวเวียงจันทน์ให้มาอาศัยอยู่กับคนไทหล่มในพื้นที่เดิม จนเกิดเป็นชุมชนที่ผสมผสานวัฒนธรรม
เมืองหล่มสักเคยเจริญรุ่งเรืองมาก เป็นหนึ่งในศูนย์กลางการค้าที่ใหญ่แห่งหนึ่งของภูมิภาค มีถนนเส้นหลักตัดผ่าน มีแม่น้ำป่าสัก จึงเป็นศูนย์กลางการคมนาคมทางรถยนต์ และทางน้ำ
ครั้งหนึ่ง อ. หล่มสัก เกือบได้เป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ของไทยตามนโยบายของจอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในสมัยนั้น เพราะเห็นว่ามีชัยภูมิที่ข้าศึกรุกรานได้ลำบาก แต่เมื่อจอมพล ป. ออกตำแหน่ง โครงการนี้ก็ถูกพับไป
ในพิพิธภัณฑ์มีเรื่องราวที่น่าสนใจ เช่น ฉายภาพยนตร์สั้นที่จอด้านหน้าและหลังห้องจะฉายคนละมุมกล้องกัน ทำให้เราต้องหันเก้าอี้ไปมาเพื่อให้ชมเรื่องราวเมื่อวันวานของเมืองได้อย่างมีอรรถรส
ห้องเมืองหล่มสักในอดีต จำลองบรรยากาศของเมืองหล่มสักในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 มีร้านตัดผมของนายปรีชา ขาแหย่ง ซึ่งมีภาพปลุกใจเสือป่า และผ้าสำหรับพัดลม โรงสูบฝิ่นหล่มสัก ร้านกาแฟมุ่ยหลีของยายคำมวล ฯลฯ เป็นต้น
ห้องหล่มสักเมื่อวันวาน นำเสนอเมืองหล่มสักผ่านภาพถ่าย ทั้งภาพถ่ายเก่าที่บอกเล่าเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ เช่น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 พร้อมพระบรมวงศานุวงศ์เสด็จฯ เมืองหล่มสัก ภาพน้ำท่วม ภาพบ้านเรือนสมัยก่อน และภาพถ่ายหล่มสักในยุคปัจจุบัน
ห้องวัฒนธรรมล้านช้าง นำเสนอวัฒนธรรมของคนไทหล่ม ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากอาณาจักรล้านช้าง เช่น สิม หรือโบสถ์ที่มี ฮูปแต้ม หรือจิตกรรมฝาผนังเกี่ยวกับพุทธประวัติและชาดกฝีมือชาวบ้าน แต่แฝงคำสอนทางพุทธศาสนาไว้อย่างลึกซึ้ง บ้านของคนไทหล่มที่อยู่กันอย่างเรียบง่าย ประเพณีต่างๆ เช่น กวนข้าวทิพย์ แห่ปราสาทผึ้ง เช่นเดียวกับห้อง ไทหล่มที่นำเสนอการแต่งกายของคนไทหล่มโบราณ เช่น การนุ่งผ้าซิ่นหัวแดงตีนก่านของผู้หญิง และการสักลายของผู้ชายที่เรียกว่า “ลาวพุงขาว”
ถ้าอยากรู้ว่าคนที่นี่กินอะไร ต้องดูในห้องของกินบ้านเฮา ที่บอกเล่าอาหารพื้นบ้าน เช่น ขนมเส้นหล่มสัก น้ำพริกขี้ปู ข้าวเหนียวหัวหงอก และอาหารเด็ดที่ เช่น ปิ้งไก่ข้าวเบือ เป็ดหน้างา ขนมลืมกลืน ดูแลต้องรีบไปตามหากิน
ขณะที่อาชีพการงานโบราณของคนที่นี่ต้องดูในห้องเฮ็ดเวียงเฮ็ดงาน ที่มีภาพจำลองการปลูกมะขาม ยาสูบ เก็บลูกลาน ร่อนทอง ที่น่าทึ่งคือการเก็บหมากที่ใช้วิธีโล้จากต้นหนึ่งไปอีกต้นหนึ่งโดยไม่ต้องปีนลงมาที่พื้น
