หมอลำเป็นมหรสพที่อยู่ในวิถีชีวิตของชาวอีสานมาอย่างยาวนาน มีความหลากหลายและมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องไม่เคยหยุดนิ่ง ทั้งปรากฏอยู่ในพิธีกรรมต่างๆ และเป็นมหรสพเพื่อความบันเทิง ปัจจุบันถูกพัฒนาให้เข้ากับยุคสมัยและเทคโนโลยีมากขึ้น ที่รู้จักกันอย่างกว้างขวางในนาม “หมอลำซิ่ง”
หมอลำซิ่งมีความเร้าอารมณ์ผู้ฟังวัยรุ่นหนุ่มสาว และผู้ชมทั่วไป มีการแสดงออกทางเพศที่จัดจ้าน ทั้งท่าทาง การแต่งกายและวาทะในการแสดงบนเวทีโดยเน้นความสนุกสนานเอาใจผู้ชม “มีผู้ชม จึงมีหมอลำ” (คำยอดฮิตที่หมอลำหลายๆ คณะมักพูดเมื่อทำการแสดง)
“หมอลำ” หมายถึง ศิลปินพื้นบ้านในภาคอีสานที่ถ่ายทอดวิชาความรู้ต่างๆ ผ่านการ “ลำ” โดยมีแคนเป็นเครื่องดนตรีหลักสำหรับเดินทำนอง อย่างไรก็ดี “หมอลำ” ไม่ใช่วัฒนธรรมของคนอีสานเพียงกลุ่มเดียว แต่เป็นวัฒนธรรมร่วมในแถบอุษาคเนย์ของคนกลุ่มที่พูดภาษาไต / ไทมาอย่างยาวนานแล้ว
จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ โบราณคดีปรากฏภาพสลักบนหน้ากลองทองมโหระทึกที่พบในประเทศเวียดนาม มีลักษณะเป็นภาพคนเป่าแคนและมีท่วงท่าของการขับร้อง ฟ้อนรำ จึงสันนิษฐานว่าหมอลำมีต้นกำเนิดจากหมอขวัญ หมอแคน หมอลำทำขวัญงันเฮือนดี ที่ล้วนเป็นผู้หญิงเมื่อ 2,500 ปีมาแล้ว (อ้างใน สุจิตต์ วงษ์เทศ.2561)
หมอลำในวัฒนธรรมอีสานถือเป็นศิลปวัฒนธรรมที่เก่าแก่ มีการเรียกขานตามสำเนียงของกลุ่มผู้คนในท้องถิ่นต่าง ๆ เช่น ทำนองขอนแก่น ทำนองอุบล ทำนองสารคาม ทำนองกาฬสินธุ์ ฯลฯ และมีประเภทของการลำ เช่น หมอลำพื้น หมอลำเรื่องต่อกลอน หมอลำเพลิน ฯลฯ โดยเนื้อหาสาระส่วนใหญ่เป็นการสอดแทรกหลักคำสอนทางศาสนา ชีวิตประจำวัน เล่าเรื่องราวประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ ตำนานสร้างบ้านแปงเมืองโดยมีการสื่อสารผ่านกลอนลำ คำผญา ที่มีภาษาอ่อนช้อยและสวยงามร้องขับลำเข้าทำนองกับแคนแต่งกายด้วยผ้าซิ่นพื้นเมืองเรียบร้อยตามขนบ“ฟ้อนงาม ลำม่วน”
“สอย สอย พี่น้องฟังสอย นกแตดแต้บินบินข้ามกอไผ่ ผุได๋อยากได้ของใหญ่ ให้ไปซื้อรถสิบล้อ..”
“สอย” หมายถึงการด้นสดหรือมุขปาฐะการหยอกล้อของชาวอีสาน เพื่อสร้างความสนุกสนาน สอนใจและมีลักษณะหยาบโลนเพื่อเบรกอารมณ์ผู้ฟังให้มีการปฏิสัมพันธ์ระหว่างหมอลำและผู้ชมหน้าเวที
หมอลำซิ่งมีต้นกำเนิดมาจาก “หมอลำกลอนซิ่ง” ที่ดัดแปลงมาจากหมอลำกลอนอีกที (ดูใน สุริยา สมุทคุปติ์ และคณะ.2544) โดยมีหมอลำราตรี ศรีวิไล หรือฉายา “ราชินีแห่งลำซิ่ง”ได้มีการนำลำกลอนพื้นบ้านมาปรับเข้ากับเพลงสมัยใหม่มีการประยุกต์เพลงพื้นถิ่นให้เข้ากับเพลงลูกทุ่งกระแสนิยม โดยการนำดนตรีพื้นเมืองดั้งเดิม เช่น พิณ แคน มาปรับใช้ให้เข้ากับดนตรีสากลโดยเพิ่มคีย์บอร์ดไฟฟ้า กีตาร์ เบส กลองชุด แซกโซโฟน และเล่นเพลงร่วมสมัยมากยิ่งขึ้น
“กก ขาขาว ยาวอาดหลาด มักขนาดผู้เฒ่า ผู้บ่าว”
นอกจากนี้อัตลักษณ์หมอลำซิ่งที่คนทั่วไปเข้าใจคือ สาวหมอลำนุ่งสั้น “โป๊ เปลือย” มาคู่กับหมอแคนเอวหวาน และคณะหางเครื่องสาวน้อยแรกรุ่น สื่อสารด้วยวาจาหยาบโลน เล่นตลกโปกฮา ถือเป็นการนำศิลปะพื้นบ้านมาประยุกต์ให้มีชีวิตชีวาตามยุคสมัย
มองในแง่ของงานศิลปะ หมอลำซิ่งก็คือการดัดแปลงและการสร้างสรรค์ผลงานทางการแสดงที่สามารถตอบโจทย์กลุ่มผู้ฟังสมัยใหม่ได้ แต่ในอีกแง่หนึ่งก็ถูกมองว่าเป็นเรื่องของการกลายพันธุ์ของหมอลำดั้งเดิมที่ผิดเพี้ยน อนาจาร สองแง่สองง่าม ยั่วยวนอารมณ์ทางเพศ
หมอลำซิ่งสมัยใหม่มีการปรับตัวสูงเพื่อให้เข้ากับสังคมสมัยใหม่อยู่ตลอดเวลา ทั้งการแต่งกาย เครื่องดนตรี เทคโนโลยีที่ใช้ รวมถึงเพลงที่เล่น ต้องเป็นเพลงที่อยู่ในกระแสสังคมหรือ “เพลงตลาด” บ้างถูกเรียกว่า “ลูกทุ่งหมอลำ”
เพลงลูกทุ่งหมอลำในโลกสมัยใหม่มีเพลงดังติดหูคนทั่วไป เช่น ลูกทุ่งสาวหมอลำ หญิงลี ศรีจุมพล ที่โด่งดังในยุคดิจิทัล ผลงานเพลง “ขอใจเธอแลกเบอร์โทร“ ของเธอมียอดผู้ชมทะลุกว่าร้อยล้านครั้ง ในช่วงปี พ.ศ. 2555 ตัวหญิงลีเองมีการนำอัตลักษณ์ของสาวลูกทุ่งนุ่งสั้น ขาขาว มาปรับเข้ากับเพลงร่วมสมัย กลายเป็นจุดขายทำให้แฟนเพลงที่เป็นคนอีสานและคนทั่วไปรู้จักหญิงลีไปแล้วทั่วประเทศ
หมอลำในโลกสมัยใหม่สะท้อนภาพของคนอีสานที่ต้องปรับตัว ดิ้นรน เพื่อปัจจัยทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะกับกลุ่มแรงงานพลัดถิ่น นอกจากบนเวทีในท้องถิ่นตนเองแล้ว ปัจจุบันยังพบวงดนตรีหมอลำซิ่งของอีสานข้ามแดนเข้ามาเปิดคอนเสิร์ตในเมืองใหญ่อย่างไม่ว่างเว้น
ผลงานของศิลปินลูกทุ่งหมอลำที่เราในฐานะผู้เสพผลงานทั้งหลายมักคุ้นชินกับการแสดงสดบนเวทีใหญ่ มีไฟ แสง สี สวยงาม หรือหากจะฟังเพลง ชมการแสดงของเหล่าหมอลำก็แสนจะสะดวกโดยการรับชมรับฟังผ่านอินเตอร์เน็ตหรือทีวี ผู้เขียนขอแนะนำสถานที่ท่องเที่ยวชุมชนเล็กน้อยเพื่อเปลี่ยนบรรยากาศ ไปดู “บ้านหมอลำ” ในจังหวัดขอนแก่น
ตำบลสาวะถี อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น ห่างจากตัวเมืองขอนแก่นประมาณ 20 กิโลเมตร มีโบราณสถานที่ทรงคุณค่าของชุมชนคือ “สิม” หรือ พระอุโบสถวัดไชยศรี ซึ่งเป็นสิมทึบแบบงานช่างท้องถิ่นพื้นบ้านอีสานที่ได้รับอิทธิพลจากช่างญวน สร้างก่อนปี พ.ศ. 2408
สิมหลังนี้มีจุดเด่นคือ “ฮูปแต้ม” หรือจิตรกรรมฝาผนังที่นอกจากจะเล่าเรื่องราวพุทธประวัติแล้ว ยังเล่าเรื่องราววรรณกรรมพื้นบ้าน เรื่องพระเวสสันดรชาดก สินไซ หรือ สังข์ศิลป์ชัยซึ่งเรื่องราวของสินไซถูกเล่าเรื่องและผลิตซ้ำผ่านหมอลำมาอย่างยาวนาน
ตำบลสาวะถีเป็นถิ่นของหมอลำที่มีชื่อเสียงแห่งหนึ่งในภาคอีสานและถือว่าเป็นต้นกำเนิดของหมอลำทำนองขอนแก่น หมอลำที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักได้แก่ หมอลําโสภา พลตรี ซึ่งเป็นหมอลำที่เข้ามามีบทบาททางการเมืองจนถูกจับกุมในข้อหากบฏ หรือที่รู้จักกันในนาม “กบฏผู้มีบุญ” และเสียชีวิตในปี พ.ศ. 2485
นอกจากนี้ยังมีคณะหมอลำที่สืบทอดมาจวบจนปัจจุบันคือคณะหมอลำระเบียบวาทะศิลป์ เป็นหมอลำคณะใหญ่ที่มีชื่อเสียงในวงกว้าง รวมถึงมีกลุ่มเด็กและเยาวชน “หมอลำหุ่นสินไซน้อย 100 ปี” ซึ่งเป็นเด็กรุ่นใหม่จากโรงเรียนบ้านสาวะถี (สาวัตถีราษฎร์รังสฤษฏิ์)ที่ทำให้หมอลำพื้นบ้านมีชีวิตชีวาไปอีกแบบ มีความน่าสนใจในความสร้างสรรค์และการนำศิลปวัฒนธรรมที่เป็นของเก่าแก่ของชุมชนมานำเสนอในรูปแบบที่แปลกใหม่ออกไป
อ้างอิง
มัณฑนา ชอุ่มผล. สดจากเยาวชน : คณะหมอลำหุ่น สินไซน้อยร้อยปี. ข่าวสดออนไลน์ เข้าถึงเมื่อวันที่ 1 มิถุนายน 2563 https://www.khaosod.co.th/lifestyle/news_1335949
สิทธิศักดิ์ จำปาแดง และคณะ. (2558). หมอลำ. (ออนไลน์). สืบค้นจาก :
http://ich.culture.go.th/index.php/th/data-collecting-project/511 [26 มีนาคม 2563]
สุจิตต์ วงษ์เทศ.‘หมอลำ’ โกอินเตอร์ มีรากเหง้าหลายพันปีมาแล้ว. มติชนออนไลน์ เผยแพร่เมื่อ วันที่ 28 กันยายน 2561เข้าถึงเมื่อ 20 มีนาคม 2563 https://www.matichon.co.th/prachachuen/daily-column/news_1151876
สุริยา สมุทคุปติ์ และคณะ .2544. คนซิ่งอีสาน : ร่างกาย กามารมณ์ อัตลักษณ์ และเสียงสะท้อนของคนทุกข์ในหมอลำซิ่งอีสาน. มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี นครราชสีมา
Guide ใกล้ เหมือนมีไกด์ไว้ใกล้ตัว
Application นี้จะช่วยแนะนำว่า ตำแหน่งรอบตัวเรามีที่เที่ยว ร้านอาหาร ร้านขายของ ที่พัก หรือสถานที่จุดใดน่าแวะไปสัมผัส ชิม ช็อป แชะ แชร์ พร้อมกิจกรรมเด่นประจำเดือน แผนที่ลงจุดใช้งานง่าย ดูสนุกและสะดวก แค่ดูภาพสวยๆ ก็อยากไปแล้ว
ถ้าให้นึกถึงร้านรีฟิลล์ย่านอ่อนนุช คงหนีไม่พ้นร้าน Better Moon x Refill Station ที่เพียงแค่เลี้ยวเข้ามาใน ซ. สุขุมวิท 77/1 ก็จะพบร้านที่เต็มไปด้วยต้นไม้สีเขียวดูร่มรื่นแล้ว
“ซแรย์ อทิตยา” เป็นภาษาเขมรท้องถิ่น แปลว่า “นาของพระเจ้าหลานเธอพระองค์เจ้าอทิตยาทรกิติคุณ”
สุดสัปดาห์นี้ “นายรอบรู้ นักเดินทาง” อาสาพาทุกคนไปพักผ่อนคลายร้อน สัมผัสความน่ารักของควายไทยพร้อมดื่มด่ำบรรยากาศสุดชิว นั่งห้อยขา “กินแฟ ดูฟาย” ที่ “คาเฟ่ควายยิ้ม”
ในช่วง 5-10 ปีมานี้ มหรสพสายพันธุ์ใหม่จากดินแดนที่ราบสูงที่รู้จักกันในนาม “รถแห่” ปรากฏอยู่ในสายตาคนทั่วไป ไม่เฉพาะแต่ในถิ่นที่ของคนอีสานเอง แต่ยังเหมารวมไปถึงภาคกลางและภาคตะวันออกด้วย รถแห่อีสานวิ่งรับงานกันไม่เว้นแต่ละวัน ทั้งในรูปแบบของการเป็นมหรสพในพิธีกรรมอย่างงานบวช งานกฐิน งานผ้าป่า ไปจนถึงการเปิดวิก ล้อมผ้า (ล้อมสังกะสี) เก็บเงินค่าเข้าชม ถือเป็นยุครุ่งเรืองของศิลปินอีสานรุ่นใหม่เลยก็ว่าได้
ในช่วง 5-10 ปีมานี้ มหรสพสายพันธุ์ใหม่จากดินแดนที่ราบสูงที่รู้จักกันในนาม “รถแห่” ปรากฏอยู่ในสายตาคนทั่วไป ไม่เฉพาะแต่ในถิ่นที่ของคนอีสานเอง แต่ยังเหมารวมไปถึงภาคกลางและภาคตะวันออกด้วย รถแห่อีสานวิ่งรับงานกันไม่เว้นแต่ละวัน ทั้งในรูปแบบของการเป็นมหรสพในพิธีกรรมอย่างงานบวช งานกฐิน งานผ้าป่า ไปจนถึงการเปิดวิก ล้อมผ้า (ล้อมสังกะสี) เก็บเงินค่าเข้าชม ถือเป็นยุครุ่งเรืองของศิลปินอีสานรุ่นใหม่เลยก็ว่าได้
© 2018 All rights Reserved.